Cơhội (opportunity) là sựkết hợp hài hòa giữa không gian, thời gian (cơ
bản) cùng với sựtương tác lẫn nhau (nhận thức) giữa khách thểvà chủthể.
Trước hết, vấn đềcơhội là vấn đề được đặt ra cho mọi đối tượng trong đời sống
xã hội. Ai cũng cần có cơhội, làm gì muốn thành công cũng phải quan tâm đến
cơhội. Có cơhội cho một đời người (chẳng hạn một cuộc tình), có cơhội cho
một dân tộc (chẳng hạn một cuộc cách mạng), có cơhội cho một phi vụlàm ăn
(trong buôn bán, trong sản xuất). Thậm chí trong những trò chơi cơhội cũng
đóng một vai trò quan trọng (một cầu thủbỏqua cơhội sút bóng vào khung
thàng đối phương). Cơhội có thểngắn, có thểdài tùy thuộc vào từng điều kiện
cụthể. Tục ngữViệt Nam có những câu rất hay: Trâu chậm uống nước đục.
Khi gặp được cơhội thì Cờ đến tay ai người ấy phất. Không gặp cơhội thì
nhiều khi Thất cơlỡvận.
Tuy nhiên trong cơhội lại thường tiềm ẩn những nguy cơ. Tục ngữcó câu:
Tham bát bỏmâmlà vì thế. Điều này có nghĩa là tận dụng cơhội nhưng không
lường hết hậu quảcủa nó. Thí dụ, những năm gần đây đầu tưcủa tưbản nước
ngoài vào Việt Nam là rất lớn ởrất nhiều lĩnh vực khác nhau. Đây là một cơhội
để đất nước chúng ta phát triển và giải quyết nhiều vấn đềxã hội. Chẳng hạn:
hàng trăm khu công nghiệp mọc lên tạo công ăn việc làm cho hàng triệu người,
hàng hóa làm ra dồi dào đáp ứng được nhu cầu của người tiêu dùng, ngân sách
nhà nước tăng lên, hạtầng cơsởcó điều kiện đểcải tạo và xây dựng mới, nhiều
thành phốmới được xây, nhiều khu nhà cao tầng xuất hiện. Tóm lại là trong tình
hình hiện nay chúng ta đang có những điều kiện thuận lợi đểvươn lên. Tuy
nhiên từ đó chúng ta lại phải đối mặt với những nguy cơlớn: Tiền lương công
nhân rẻmạt, doanh nghiệp không đóng bảo hiểm, bãi công, đình công xảy ra
thường xuyên, và sau đó là nạn thất nghiệp. Chưa hết, nông dân mất đất, dồn
vào thành phốlàm ăn với đủloại nghềkhác nhau: chạy xe ôm, bán vé số, bán
hàng rong, làm thợhồ, khuân vác, làm người giúp việc Giới trẻnông thôn ra
thành phốlàm thuê cho các khu công nghiệp, bỏ đất đai canh tác cho người già
và trẻem. Điều quan trọng hơn, lực lượng này mang tâm thức và bản lĩnh nông
dân vào cuộc sống đô thị. Chúng ta đang nói đến công cuộc đô thịhóa nông
thôn nhưng chúng tôi lại nghĩrằng đô thịViệt Nam đang bịnông thôn hóa
một cách mạnh mẽ. Điều này thểhiện rõ trong hiểm họa ô nhiễm môi trường và
1
tai nạn giao thông. Đối với Việt Nam hiện nay, việc nắm bắt cơhội là cảmột
vấn đềsống còn, đặc biệt là lĩnh vực kinh tếnhưng dựbáo được những nguy cơ
cũng là vấn đềmang ý nghĩa sống còn không kém. Trong xu thếhội nhập của
đất nước với thếgiới ngày nay, cơhội gắn liền với thông tin và tri thức cùng với
những dựbáo mang tính toàn cầu hoặc ít ra cũng khu vực. Những bài học về
xuất khẩu cá basa, cá tra, tôm, điều, cà phê, hay lúa gạo hoặc nhập khẩu những
dây chuyền máy móc, thiết bịnhững năm gần đây cho chúng ta thấy điều đó.
Gia nhập WTO, nền kinh tếViệt Nam có điều kiện đểphát triển mạnh mẽnhưng
cũng đứng trước những thách thức to lớn, đòi hỏi mỗi một thành phần kinh tế,
mỗi một cá thểtrong cộng đồng có tri thức vềnó. Có nghĩa là mặt bằng dân trí
phải được quan tâm đặc biệt.
Việt Nam có hơn 50 dân tộc khác nhau, trong đó Lâm Đồng có hơn 40 dân
tộc anh em. Tuy nhiên sựphát triển giữa các dân tộc là không đồng đều, đặc biệt
dân tộc thiểu số ởvùng sâu, vùng xa. Vềcơbản, các dân tộc thiểu sốlà ởvùng
sâu vùng xa nên cuộc sống của họgắn liền với nghèo đói và lạc hậu. Bởi vậy, cơ
hội tiếp cận và thụhưởng giáo dục còn rất hạn chế. Sựtương tác giữa chủthể
tiếp cận và khách thểtạo cơhội chưa mang lại hiệu quảnhưmong muốn. Chúng
tôi chọn nghiên cứu đềtài này trước hết là muốn tìm hiểu trong điều kiện hiện
nay giáo dục tiểu học ởLâm Đồng thực chất đã phát triển đến mức độnào. Từ
đó chỉra những bất cập, kiến giải những nguyên nhân. Trong sựgắn kết này
chúng tôi muốn nâng cao tính thực tiễn của những công trình nghiên cứu khoa
học đối với địa phương chứkhông muốn sau khi nghiệm thu xong chúng rơi vào
quên lãng với một mớlý thuyết vô bổ. Đềtài phải được ứng dụng vào đời sống,
trước hết là một đóng góp thực sự đối với tình hình giáo dục của cảnước hiện
nay nói chung và của Lâm Đồng nói riêng.
Lý do thứhai là bởi những bức xúc hiện nay của ngành giáo dục. Tính chaát
aùp ñaët, coâng thöùc vaø hình thöùc chuû nghóa ñang laø caên beänh traàm kha cuûa giaùo
duïc Vieät Nam. Giaùo duïc cuûa chuùng ta ngay töø baäc tieåu hoïc ñaõ naëng veà cung
caáp kieán thöùc maø nheï veà ñaøo taïo nhaân caùch. Muốnhội nhập với thếgiới ngoài
kinh nghiệm phải có tri thức, đồng thời phải có ý thức vềnhân cách dân tộc.
Như đã biết, nhân cách dân tộc phải được kết tinh từnhân cách của từng thành
viên của dân tộc ấy. Nói rõ hơn, muốn khẳng định nhân cách một cộng đồng
phải có sựkhẳng định nhân cách của từng cá thể. Cùng với những thuận lợi,
trong quá trình hội nhập chúng ta cũng đang gặp rất nhiều khó khăn và bất cập.
Vấn đềcấp bách đặt ra ở đây là tương quan giữa mặt bằng tri thức cũng như
2
Lý do thứba khi tiến hành nghiên cứu đềtài này là sựquan tâm đến trình
độdân trí của đồng bào dân tộc thiểu số. Sau hơn 30 năm đất nước hoàn toàn
giải phóng, mặt bằng dân trí đồng bào thiểu số ởTây Nguyên trong đó có Lâm
Đồng vẫn còn là một vấn đềnan giải. Đã có rất nhiều chủtrương chính sách của
Đảng và nhà nước Việt Nam thểhiện sựquan tâm sâu sắc đến cuộc sống của
đồng bào dân tộc thiểu số, thếnhưng hiệu quảlại rất khiêm tốn. Chúng ta đã đầu
tưrất nhiều tiền của đểnâng cao mức sống cho đồng bào thiểu sốqua các dựán
lớn của chính phủtrung ương và chính quyền địa phương. ỞLâm Đồng hệ
thống điện, đường, trường, trạm đã vươn tới những vùng sâu, vùng xa nhất. Tuy
nhiên, vấn đề đặt ra ở đây là đồng bào thiểu sốthích “ con cá” hơn là “cái cần
câu”. Bởi thếsự đầu tưcủa nhà nước được họxem là chuyện đương nhiên. Tại
sao nhưvậy? Suy cho cùng vẫn là vấn đềdân trí. Nói tới dân trí tức là nói tới
giáo dục các cấp, trong đó giáo dục tiểu học đóng một vai trò hết sức quan trọng.
Không thểphủnhận những nỗlực lớn lao mà ngành giáo dục thểhiện
trong những năm gần đây. Với hàng trăm triệu đôla đi vay và 20% ngân sách
nhà nước hằng năm chi cho giáo dục qua việc trảtiền lương, đổi mới chương
trình và sách giáo khoa, xây dựng cơsởvật chất, các dựán phát triển giáo dục
cho vùng sâu vùng xa v.v.cùng với hàng trăm ngàn thầy cô giáo đang cống
hiến những năm tháng đẹp nhất của đời mình nơi thâm sơn cùng cốc, giáo dục
đã có những chuyển động đáng mừng. Tuynhiên, thực trạng chất lượng giáo
dục được nâng cao bao nhiêu và nhưthếnào nhất là vùng đồng bào dân tộc
thiểu số vẫn là một câu hỏi cần được trảlời. Vấn đề đặt ra ở đây là Đầu tưvà
Hiệu quả. Naêm hoïc 2006 –2007 caû nöôùc coù gaàn 15 vaïn hoïc sinh boû hoïc, trong
ñoù cô baûn laø hoïc sinh tieåu hoïc (Nguoàn: Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo).
Thứtư, cơhội và nguy cơthường đi với nhau. Cơhội tiếp cận và thụ
hưởng giáo dục của cộng đồng cưdân ởLâm Đồng là rất tốt nhưng còn tiềm ẩn
những nguy cơgì cần dựbáo?! Chẳng hạn, nếu không có sự đồng bộthì đường
càng tốt tiềm ẩn tai nạn giao thông càng nhiều. Một thí dụkhá sinh động: người
nông dân ra thành phố, đi trên đường cao tốc như đi trong ngõ xóm hay bờ
ruộng quê nhà. Đó là một nguy cơ. Một thí dụkhác: một giáo viên rất nhiệt tình
với nghềdạy học, được đào tạo bài bản vềtri thức, nhưng lại không biết tiếng
dân tộc, không biết gì vềvăn hóa bản địa nơi anh ta làm việc. Đó là một nguy
cơ. Thực hiện đềtài này chúng tôi cũng muốn chỉra những nguy cơ ấy.
3
Từnhững tiền đềtrên, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đềtài: Cơhội tiếp
cận và thụhưởng giáo dục tiểu học của cộng đồng dân tộc thiểu sốtỉnh Lâm
Đồng. Chúng tôi cũng xem đây là một đánh giá độc lập (đánh giá ngoài) đối với
giáo dục tiểu học Lâm Đồng – một cách đánh giá có ý nghĩa khách quan đã
được áp dụng phổbiến trên thếgiới và ởViệt Nam.
