Trách nhiệm của người thực hiện nghĩa vụ không đúng cam kết (sau đay gọi là trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ) là một trách nhiệm pháp lí nói chung. Đó là một hình thức cưỡng chế của Nhà nước để thực hiện các quy phạm cảu pháp luật, áp dụng đối với những người có hành vi vi phạm pháp luật, gây nên hậu quả pháp lí không có lợi cho người đó.
Khi xác lập một cam kết (hợp đồng) dân sự, các bên có các quyền và nghĩa vụ theo nội dung cảu cam kết đó. Nếu một bên vi phạm nghĩa vụ (không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ). Thì phảI gánh chịu những hậu quả bất lợi mà pháp luật đã dự liệu.
Khoản 1 Điều 302 BLDS quy định: “Bên có nghĩa vụ mà không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ thì phảI chịu trách nhiệm dân sự đối với bên có quyền”.
Như vậy, các bên có nghĩa vụ dân sự đối với nhau kể từ khi quan hệ nghĩa vụ được xác lập nhưng trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ chỉ phát sinh khi có một bên không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ của mình.
Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ là một trong những loại trách nhiệm pháp lí nói chung nên giống như loại trách nhiệm pháp lí khác, nó có những đặc điểm chung sau đây:
- Chỉ được áp dụng khi có hành vi vi phạm pháp luật và chỉ áp dụng đối với người có hành vi vi phạm đó.
- Là một hình thức cưỡng chế của Nhà nướcvà do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền áp dụng.
- Luôn mang đến một hậu quả pháp lí bất lợi cho người có hành vi vi phạm pháp luật.
Ngoài những đặc điểm đã nêu trên, trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ còn có những đặc điểm riêng biệt sau:
- Biểu hiện cụ thể của hành vi vi phạm pháp luật trong trách nhiệm dân sự là việc không thực hiện, thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ cảu người có nghĩa vụ dân sự.
- Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ bao giờ cũng liên quan trực tiếp (gắn liền) với tài sản. Lợi ích mà các bên hướng tới trong các quan hệ nghĩa vụ bao giờ cũng mang tính chất tài sản, vì vậy việc vi phạm nghĩa vụ của bên này sẽ làm ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích vật chất của bên kia. Do đó, trách nhiệm dân sựu của người vi phạm là phảI bù đắp cho bên bị vi phạm những lợi ích vật chất.
- Trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ được áp dụng đối với người có hành vi vi phạm nghãI vụ nhưng cũng có thể được áp dụng đối với người khác (người đại diện cho người chưa thành niên).
