Khiếu nại là một trong những quyền cơ bản của công dân đã được ghi nhận trong các bản Hiến pháp và được thể chế hóa trong những văn bản pháp luật hiện hành. Thực hiện quyền khiếu nại, khiếu nại hành chính nói riêng là một hình thức dân chủ trực tiếp để nhân dân tham gia hoạt động quản lý nhà nước, giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước, công chức nhà nước.
Giải quyết khiếu nại hành chính là vấn đề được Đảng và Nhà nước ta đặc biệt coi trọng. Giải quyết tốt khiếu nại hành chính của công dân, nhằm bảo đảm thực hiện quyền cơ bản của công dân, thực hiện quyền dân chủ xã hội chủ nghĩa; góp phần đấu tranh chống biểu hiện quan liêu, cửa quyền, thiếu dân chủ, tham nhũng, tiêu cực trong các cơ quan nhà nước, công chức nhà nước; góp phần ổn định tình hình chính trị - xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế.
Trong hoạt động quản lý Nhà nước bằng pháp luật đối với mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là việc quản lý nền kinh tế nhiều thành phần, phát triển theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì khó tránh khỏi những mâu thuẫn giữa quyền, lợi ích của công dân, tổ chức với nhà nước. Đây chính là một trong những nguyên nhân dẫn đến bất đồng giữa cá nhân, tổ chức với Nhà nước dẫn đến khiếu nại. Tình trạng độc đoán, chuyên quyền, tham nhũng, tiêu cực trong cơ quan nhà nước cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng khiếu nại. Mặt khác khi chuyển đổi cơ chế mà trọng tâm là đổi mới cơ chế quản lý kinh tế, nhiều quy định pháp luật không còn phù hợp, nhiều quan hệ phát sinh chưa được điều chỉnh kịp thời do đó nảy sinh mâu thuẫn giữa yêu cầu quản lý nhà nước bằng pháp luật với thực tiễn pháp luật chưa đầy đủ cũng nảy sinh khiếu nại.
Giải quyết khiếu nại hành chính là trách nhiệm của các cơ quan quản lý Nhà nước và các cơ quan thanh tra nhà nước. Trách nhiệm này đã được ghi nhận trong nhiều văn kiện của Đảng, văn bản pháp luật như Luật Khiếu nại, tố cáo ban hành năm 1998 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Khiếu nại, tố cáo năm 2004, 2005, tạo cơ sở pháp lý quan trọng cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính.
Cơ quan thanh tra nhà nước trong những năm qua luôn cố gắng hoàn thành tốt vai trò, nhiệm vụ của Đảng và Nhà nước đã tin cậy giao cho. Mỗi năm, thanh tra các cấp, các ngành đã giải quyết và tham mưu cho Thủ trưởng cơ quan cùng cấp giải quyết hàng chục nghìn vụ việc khiếu nại, tố cáo, tiến hành được hàng trăm cuộc thanh tra, kiểm tra trách nhiệm của các ngành, các cấp trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo. Qua đó giúp Đảng và Nhà nước phát hiện và xử lý nhiều hành vi vi phạm pháp luật, thu hồi cho ngân sách nhà nước, khôi phục lại quyền và lợi ích hợp pháp cho công dân với một số lượng lớn tài sản có giá trị cũng như pháp luật của Nhà nước. Kết quả thực hiện công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo của ngành thanh tra đã góp phần quan trọng vào việc tăng cường pháp chế XHCN, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, phát huy quyền dân chủ nhân dân, củng cố niềm tin của nhân dân vào Đảng và Nhà nước.
Tuy nhiên, trên thực tế hiện nay việc thực hiện vai trò, trách nhiệm của các cơ quan thanh tra trong giải quyết khiếu nại hành chính có những hạn chế nhất định, không ít vụ việc khiếu nại không được giải quyết dứt điểm, việc thực hiện pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại chưa nghiêm, dẫn tới hiệu quả giải quyết các vụ việc khiếu nại thấp, khiếu nại vượt cấp tăng lên. Thực trạng trên do nhiều nguyên nhân, song nguyên nhân quan trọng là các quy định về khiếu nại, giải quyết khiếu nại còn có những hạn chế và đã bộc lộ nhiều bất cập như quy định chưa rõ ràng về thẩm quyền, thủ tục trong giải quyết khiếu nại dẫn đến tình trạng đùn đẩy, né tránh không giải quyết dẫn đến không đáp ứng yêu cầu thực tiễn vì vậy để khắc phục nguyên nhân trên, Luật Khiếu nại đã đang được xây dựng nhằm phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, khắc phục cơ bản những bất cập, hạn chế của các quy định pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại đang được đặt ra hiện nay. Một số vấn đề lý luận về vai trò của các cơ quan thanh tra cũng cần tiếp tục được làm rõ. Do đó việc nghiên cứu để khẳng định vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong việc giải quyết các khiếu nại hành chính là cần thiết.
