Lý luận, hình thái kinh tế - xã hội là lý luận cơ bản của chủ nghĩa duy
vật lịch sử do C. Mác xây dựng lên. Nó có vị trí quan trọng trong triết học
Mác. Lý luận đó đã được thừa nhận Lý luận khoa học và là phương pháp luận
cơ bản trong việc nghiên cứu lĩnh vực xã hội. Nhờ có lý luận hình thái kinh tế
- xã hội, lần đầu tiên trong lịch sử loài người, Mác đã chỉ rõ nguồn gốc, động
lực bên trong, nội tại của sự phát triển xã hội, chỉ rõ được bản chất của từng
chế độ xã hội. Lý luận đó giúp chúng ta nghiên cứu một cách đứng đắn và
khoa học sự vận hành của xã hội trong giai đoạn phát triển nhất định cũng
như tiến trình vận động lịch sử nối chung của xã hội loài người
Song, ngày nay. Đứng trước sự sụp đổ của các nước xã hội chủ nghĩa
Đông Âu, lý luận đó đang được phê phán từ nhiều phía. Sự phê phán đó
không phải từ phía kẻ thù của chủ nghĩa Mác mà còn cả một số người đã từng
đi theo chủ nghĩa Mác. Họ cho rằng lý luận, hình thái kinh tế - xã hội của chủ
nghĩa Mác đã lỗi thời trong thời đại ngày nay. Phải thay thế nó bằng một lý
luận khác, chẳng hạn như lý luận về các nền văn minh. Chính vì vậy làm rõ
thực chất lý luận hình thái kinh tế - xã hội, giá trị khoa học và tính thời đại
của nó đang là một đòi hỏi cấp thiết .
