Nhữ Bá Sĩ đã thể hiện sự quan tâm tới kết cấu ngay từ những năm cuối
thế kỉ XVIII đầu thế kỉ XIX khi ông nhận xét: “Loại văn chương tột bậc của
thiên hạ đúng là không ở trong cái giới hạn đóng, mở, kết cấu, nhưng mà
không đóng, mở, kết cấu thì cũng không thành văn chương”. [118, tr.154]
Mỗi tác phẩm văn học tồn tại trong một cấu trúc nghệ thuật nhất định
bao gồm nhiều yếu tố, nhiều bộ phận và mối liên hệ, quan hệ giữa chúng
được tổ chức hợp lý, nghệ thuật trong một hệ thống, một chỉnh thể nhằm biểu
đạt những tư tưởng, tình cảm mà nghệ sĩ muốn kí thác.
Kết cấu tác phẩm là toàn bộ tổ chức tác phẩm phục tùng đặc trưng nghệ
thuật và nhiệm vụ nghệ thuật cụ thể mà nhà văn tự đặt ra cho mình. Kết cấu
là kiến trúc tác phẩm, là toàn bộ tổ chức phức tạp của tác phẩm. Kết cấu tác
phẩm không bao giờ tách rời nội dung cuộc sống và tư tưởng trong tác phẩm.
Khi đánh giá kết cấu một tác phẩm, phải xét trong yêu cầu thể hiện nội dung
của tác phẩm đó, xét hiệu quả mà tác phẩm để lại trong lòng người đọc. Khảo
sát kết cấu của tác phẩm chính là khảo sát cấu trúc của nó
Kết cấu tác phẩm không chỉ là mối liên kết các hiện tượng, con người.
Mối quan tâm lớn của nhà văn là sắp xếp tài liệu làm sao để cho cái chính
yếu được nổi bật lên, cái quan trọng gây được ấn tượng mạnh mẽ. Kết cấu tác
phẩm thể hiện quá trình làm việc căng thẳng, công phu của nhà văn với chất
liệu cuộc sống từ đó để biểu hiện một chân lí khái quát. Nó cũng phản ánh
quá trình tư duy của nhà văn, quá trình v ận động của tư duy ấy.
