Luận án Cầu về tiền và hệ quả đối với chính sách tiền tệ ở Việt Nam

<p> 1. Sựcần thiết của đềtài: Cầu tiền đóng một vai trò quan trọng trong phân tích các chính sách kinh tếvĩmô, đặc biệt trong việc lựa chọn hành động của chính sách tiền tệ. Cầu tiền ổn định sẽgiúp cho các nhà hoạch định chính sách tiền tệcó thểdự báo được nhu cầu tiền của nền kinh tếvà đưa ra những quyết định liên quan đến cung ứng tiền đáp ứng được nhu cầu nhưng không gây ra những bất ổn cho thịtrường tiền tệnói riêng và nền kinh tếnói chung. Đó chính điều kiện tiên quyết cho một chính sách tiền tệhiệu quả. Chính vì sựquan trọng của cầu tiền trong việc hoạch định và thực thi chính sách tiền tệmà trong vài thập kỷqua, các nghiên cứu vềmặt lý thuyết cũng nhưthực nghiệm vềcầu tiền đã được thực hiện khá nhiều trên thếgiới. Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu được thực hiện ởcác nước phát triển, đặc biệt là ởAnh, Mỹvà rất ít nghiên cứu được thực hiện ởcác nước đang phát triển. Những năm gần đây trước tác động của chế độtỉgiá thảnổi, xu hướng toàn cầu hóa thịtrường vốn, tựdo hóa khu vực tài chính, cải cách các thị trường nội địa ởcác nước đang phát triển ngày càng tăng, thì việc nghiên cứu cầu tiền ngày càng được các Ngân hàng Trung ương, các nhà hoạch định chính sách, các nhà nghiên cứu quan tâm nhiều hơn và thực sự đã trởthành vấn đềthời sựquốc gia. ỞViệt Nam từnăm 1986, sau khi Việt Nam bắt đầu thực hiện công cuộc đổi mới kinh tế đến nay, nền kinh tế đã từng bước chuyển đổi từcơchế kếhoạch hóa tập trung sang cơchếthịtrường và hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tếthếgiới. Trong tiến trình đó, hệthống tài chính nói chung và hệ thống ngân hàng nói riêng cũng dần được cải cách theo nguyên tắc thịtrường. Khởi đầu cho công cuộc cải cách đó được đánh dấu bằng sựra đời của Pháp lệnh Ngân hàng vào tháng 5 năm 1990, theo đó hệthống ngân hàng một cấp chuyển thành mô hình hệthống ngân hàng hai cấp: Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thực hiện chức năng quản lý nhà nước vềtiền tệvà thực thi chính sách tiền tệ, còn hệthống ngân hàng thương mại thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ. Từ đó đến nay, hệthống tài chính Việt Nam, nhất là Ngân hàng Nhà nước và khu vực ngân hàng thương mại tiếp tục được cải cách, từng bước hoàn thiện nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước. Với đặc điểm của thịtrường tài chính Việt Nam chủyếu là dựa vào ngân hàng thì sự đổi mới và phát triển của Ngân hàng Nhà nước và các công cụchính sách tiền tệmà Ngân hàng Nhà nước sửdụng đểquản lý hoạt động của hệthống ngân hàng thương mại có vai trò vô cùng quan trọng. Trước năm 1999, đểthực thi chính sách tiền tệ, Ngân hàng Nhà nước chủyếu sửdụng các công cụtrực tiếp nhưhạn mức tín dụng (sửdụng trước năm 1998) và lãi suất hơn là các công cụchính sách tiền tệhiện đại. Từnăm 1999 đến nay, việc thực thi chính sách tiền tệ đã được dần chuyển sang sử dụng các công cụgián tiếp là thịtrường mở(bắt đầu sửdụng năm 2000), tái chiết khấu, và dựtrữbắt buộc. Tuy nhiên, việc thực thi chính sách tiền tệcủa Ngân hàng Nhà nước vềthực chất hiện nay vẫn đang trong quá trình chuyển đổi từ điều hành trực tiếp sang tác động gián tiếp tới các mục tiêu trung gian của chính sách tiền tệ. Đội ngũcán bộthực hiện chính sách tiền tệchưa có nhiều kinh nghiệm đang trong quá trình vừa học vừa làm. Hiểu biết chung của cộng đồng tài chính vềcác nghiệp vụcũng nhưcách thức tham gia rất khác nhau và chưa sâu. Bên cạnh đó, tính tựchủcủa Ngân hàng Nhà nước còn hạn chếcùng với sựhạn chếvềthông tin và dựbáo cung cầu tiền tệnên đã làm cho việc kiểm soát cung ứng tiền tệchưa kịp thời và các can thiệp vào thị trường trong một sốtrường hợp chưa đủmạnh. Xuất phát từthực tếvềhoạt động của thịtrường tài chính Việt Nam chủyếu dựa vào hệthống ngân hàng và thực tế điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nước thì việc nghiên cứu cầu tiền và dựbáo cầu tiền là rất cần thiết ởViệt Nam. Tuy vậy, cho đến nay sốlượng các nghiên cứu chính thức vềcầu tiền ởViệt Nam là tương đối ít, hiệu quả ứng dụng trong điều hành chính sách tiền tệcòn rất hạn chế. Trên thếgiới, cầu tiền được nghiên cứu định lượng từtrước những năm 1970. Tuy nhiên, cùng với sựphát triển của kỹthuật kinh tếlượng thì các mô hình cầu tiền được ước lượng ngày càng phản ánh đúng đắn thực tiễn hơn và các hệsố ước lượng được có ý nghĩa kinh tếhơn. Trước những năm 1980, các nghiên cứu thực nghiệm vềcầu tiền đều sửdụng mô hình hiệu chỉnh từng phần (PAM). Trong mô hình đó, cầu tiền là hàm của biến quy mô và một số biến chi phí cơhội. Đồng thời đểthểhiện sự điều chỉnh sai lệch giữa khối lượng tiền thực tếnắm giữvà khối lượng cầu tiền dài hạn do sự điều chỉnh của chi phí nắm giữtiền trong hàm cầu tiền cũng có một biến trễ. Tuy nhiên, các nghiên cứu thực nghiệm cho nền kinh tếMỹvới dãy sốliệu sau chiến tranh thếgiới lần thứII cho thấy cầu tiền không ổn định vào những năm 1970 (hiện tượng đó được gọi là hiện tượng missing money). Sựkhông ổn định của hàm cầu tiền cũng xảy ra khi nghiên cứu ởcác nước công nghiệp khác ở những năm đó. Nguyên nhân của hiện tượng missing moneytrong ước lượng cầu tiền là do có sựcải cách tài chính trong những năm 1970 và sựkhông phù hợp trong cấu trúc điều chỉnh từng phần của mô hình cầu tiền. Sau những năm 1970, mô hình ước lượng cầu tiền đã được điều chỉnh phù hợp hơn. Mô hình được sửdụng phổbiến trong ước lượng cầu tiền vào những năm 1980 là mô hình hàng tồn kho (BSM- Buffer stock model), những năm 1990 là mô hình hiệu chỉnh sai số(ECM- Error correction model). Trong hai mô hình BSM và ECM thì mô hình ECM có ưu điểm hơn trong ước lượng cầu tiền. Mô hình ECM phù hợp hơn với đặc điểm của cơsởdữliệu theo dãy thời gian, thểhiển được bản chất lý thuyết trong hàm cầu dài hạn và những biến động ngắn hạn qua các sốliệu thực tế. Chính vì những ưu điểm đó mà mô hình ECM được sửdụng nhiều trong việc ước lượng cầu tiền trên thếgiới vào những năm 1990. Từcuối những năm 1990 đến nay thì các nghiên cứu thực nghiệm về cầu tiền cho thấy rằng việc áp dụng mô hình tuyến tính trong ước lượng cầu tiền không còn phù hợp ởmột sốnước khi có sựphát triển mạnh mẽcủa hệ thống tài chính, sựthay đổi cơcấu thành tốcầu tiền, khủng hoảng dầu mỏ, thay đổi thểchếchính sách, biến động chu kỳkinh tếvà thậm chí là cảnhững định hướng phát triển kinh tếcụthểmà các can thiệp chính sách phải được thực hiện nhanh và mạnh vềlãi suất, cung tiền và khối lượng tín dụng. Những thay đổi đó gây ra ảnh hưởng đột ngột tới hàm cầu tiền và các dãy sốthời gian xuất hiện quan hệphi tuyến. Đó là cơsởthực tiễn cho một sốnghiên cứu thực nghiệm hàm cầu tiền phi tuyến hiện nay trên thếgiới. Chẳng hạn như nghiên cứu cầu tiền ở Đài Loan (1962- 1996) của Huang, Lin và Cheng năm 2001 cho thấy khi chính phủcó sự điều tiết và kiểm soát chặt sựbiến động của lãi suất tiền gửi và chỉsốgiá tiêu dùng thì sựcan thiệp quá mức của chính phủ để đạt được mục tiêu đềra làm cho quan hệgiữa các biến giải thích cầu tiền là quan hệphi tuy ến. Nghiên cứu cầu tiền của Trung Quốc giai đoạn 1987- 2004 do Darran Austin và Bert Ward thực hiện năm 2006 cho thấy nền kinh tếtrong quá trình cải cách hệthống tài chính và lạm phát có biến động chu kỳthì các nhân tố ảnh hưởng tới cầu tiền không theo quan hệtuy ến tính. ỞViệt Nam, cho đến thời điểm này, sốlượng các nghiên cứu định lượng vềcầu tiền được thực hiện là rất ít. Phương pháp ước lượng mới chỉ dừng lại ởviệc ước lượng mô hình cầu tiền tuyến tính. Phạm Quốc Thắng (1996) xây dựng hàm cầu tiền theo mô hình hiệu chỉnh từng phần (PAM) cho thời kỳ1985-1995, sốliệu nghiên cứu lấy theo năm. Với sốlượng chỉ10 quan sát, kết quả ước lượng do đó ít có ý nghĩa trong phân tích và dựbáo. Nghiên cứu của Hà Quỳnh Hoa (2000) phân tích cầu tiền sửdụng mô hình hiệu chỉnh sai số(ECM) cho giai đoạn từquý 4 năm 1990 đến quý 4 năm 1998, các biến sốtrong mô hình được lấy theo quý nên sốquan sát đủlớn đểkết quả ước lượng có ý nghĩa thống kê và có thểsửdụng đểdựbáo được. Tuy nhiên, ước lượng sửdụng phương trình đồng tích hợp đơn cho ba dãy sốthời gian nên có thểbỏsót véc tơ đồng tích hợp khác. Nghiên cứu của Đặng Chí Trung (2004) xét cầu tiền theo tháng (1991:T1- 2002: T12) theo mô hình PAM và đưa thêm biến giải thích mới so với mô hình của Hà Quỳnh Hoa, đó là ảnh hưởng của tỷgiá hối đoái thực tế đến nhu cầu nắm giữtiền. Qua đó có thểthấy các nghiên cứu cầu tiền ởnước ta là còn ít và ứng dụng các kết quả đó vào việc hoạch định chính sách tiền tệlà rất hạn chế. Các nghiên cứu cũng chỉdừng lại ởviệc đưa ra các hệsố ảnh hưởng của các nhân tố ảnh hưởng tới cầu tiền mà chưa nêu ra được mối liên hệvới chính sách tiền tệcủa Ngân hàng Trung ương nhằm giúp cho Ngân hàng Trung ương kiểm soát cầu tiền và điều hành chính sách tiền tệ đạt hiệu quả. Vậy, nguyên nhân của vấn đề đó là do đâu? Muốn trảlời được câu hỏi đó chúng ta cần phải xem xét sâu hơn những vấn đềcó liên quan đến thực trạng phát triển của thịtrường tài chính, môi trường kinh tếvĩmô, . đểtừ đó lựa chọn được các biến sốphù hợp nhất vềlý thuy ết và thực tiễn. Qua đó, có thể ước lượng một hàm cầu tiền phù hợp hơn, có khảnăng giải thích tốt hơn và từ đó đưa ra được những hệquả đối với chính sách tiền tệcho Việt Nam. Đó chính là gợi ý cho việc lựa chọn đềtài nghiên cứu là: "Cầu vềtiền và hệquả đối với chính sách tiền tệ ởViệt Nam". 2. Mục đích nghiên cứu: Mục đích của luận án bao gồm: - Tổng hợp các lý thuyết vềcầu tiền và thực tiễn nghiên cứu cầu tiền trên thếgiới, từ đó rút ra bài học cho nghiên cứu cầu tiền ởViệt Nam. - Phân tích thực trạng thực thi chính sách tiền tệcủa Ngân hàng Nhà nước đểthấy được những hạn chếtrong việc điều hành cũng nhưcác nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quảcủa CSTT và cầu tiền ởViệt Nam, - Ước lượng lại hàm cầu tiền M1 cho Việt Nam với các biến giải thích tốt hơn và sửdụng phương pháp ước lượng ưu việt hơn các phương pháp đã sửdụng trong ước lương cầu tiền ởViệt Nam. - Ước lượng hàm cầu tiền M2 - Đưa ra các khuyến nghịtrong việc hoạch định chính sách tiền tệ ở Việt Nam trên cơsởnghiên cứu cầu tiền. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Để đạt được những mục đích nghiên cứu nêu trên luận án hướng tới những đối tượng và xem xét phạm vi nghiên cứu nhưsau: * Đối tượng nghiên cứu - Cách thức hoạch định và thực thi chính sách tiền tệ - Các nhân tố ảnh hưởng tới nhu cầu nắm giữtiền. - Hệquả đối với chính sách tiền tệ * Phạm vi nghiên cứu - Chính sách tiền tệtừnăm 1990 đến nay. Từkhi mà hệthống ngân hàng Việt Nam được tách thành hai cấp và các công cụchính sách tiền tệcủa một ngân hàng trung ương hiện đại bắt đầu được hình thành. - Ước lượng hàm cầu tiền M1 cho giai đoạn 1994- 2006. Mốc của thời kỳnghiên cứu định lượng này là năm 1994 xuất phát từmột sốlý do: (i) đây là thời gian mà thịtrường ngoại tệliên ngân hàng bắt đầu hoạt động, tỷgiá bắt đầu được hình thành sát với thịtrường hơn, thời kỳmà chính phủcho phép mọi tác nhân có thểsửdụng đôla Mỹkhông hạn chế, hiện tượng đôla hóa xảy ra; (ii) bắt đầu từnăm 1994 thì các công cụcủa chính sách tiền tệ mang dần tính thịtrường hơn; (iii) nền kinh tếthoát khỏi thời kỳlạm phát trên hai con số; (iv) các nhân tố ảnh hưởng tới nhu cầu nắm giữtiền mang tính thị trường hơn. - Ước lượng hàm cầu tiền M2 cho giai đoạn 2000- 2006 nhằm xác định các nhân tố ảnh hưởng tới nhu cầu nắm giữtiền của người dân Việt Nam và dựbáo cầu tiền. Qua đó đưa ra khuyến nghịliên quan tới việc hoạch đinh chính sách tiền tệcủa Ngân hàng Nhà nước. 4. Phương pháp nghiên cứu Đểphù hợp với nội dung, yêu cầu và mục đích nghiên cứu mà luận án đã đềra luận án sửdụng một sốphương pháp nghiên cứu khoa học, bao gồm: • Phương pháp thống kê: Các sốliệu sửdụng trong luận án này có hai nguồn cơbản là từTổng cụThống kê Việt Nam và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Các sốliệu liên quan tới việc phân tích định lượng của luận án gồm có: giá trịsản lượng công nghiệp, chỉsốgiá tiêu dùng, khối lượng tiền, tỷgiá. Tất cảcác dãy sốliệu đó sau khi thu thập đều có sự điều chỉnh vềcùng một gốc so sánh (năm 1994) đểcó sựphù hợp giữa các dãy số được sửdụng trong ước lượng. • Phương pháp so sánh đối chứng: Dựa trên cơsởnhững sốliệu thực tếthu thập được tác giảso sánh với những mục tiêu, chỉtiêu cụthể đềra đểtừ đó rút ra những điểm đạt được và chưa đạt được trong điều hành chính sách tiền tệ. • Phương pháp mô hình hóa: phương pháp này được sửdụng nhằm làm rõ hơn những phân tích định tính bằng các hình vẽcụthểvà làm cho các vấn đềtrởnên dễhiểu hơn. • Phương pháp phân tích kinh tếlượng: luận án sửdụng phương pháp ước lượng theo mô hình véc tơtựhồi quy VAR (Vector AutoRegressive model) và mô hình véc tơhiệu chỉnh sai số VECM (Vector Error Correction) cho việc nghiên cứu thực nghiệm cầu tiền ởViệt Nam giai đoạn 1994- 2006. 5. Ý nghĩa khoa học của luận án Luận án với đềtài 'Cầu vềtiền và hệquả đối với chính sách tiền tệ ở Việt Nam' khi đạt được những mục tiêu nghiên cứu đặt ra sẽcó một số đóng góp không chỉcho những người nghiên cứu sau vềcầu tiền mà còn có thể đưa ra được những khuyến nghịcho việc điều hành chính sách tiền tệ, cụthể: - Luận án hệthống hóa được các lý thuyết cầu tiền từtrường phái kinh tếhọc cổ điển đến nay cùng với thực trạng nghiên cứu cầu tiền ởcác nước. Qua đó rút ra những vấn đềnảy sinh khi nghiên cứu thực nghiệm cầu tiền, tạo cơsởcho các nghiên cứu mởrộng hơn sau này vềcầu tiền. - Hoàn thiện phương pháp phân tích định lượng các nhân tố ảnh hưởng tới nhu cầu nắm giữtiền của Việt Nam. - Phân tích thực trạng vềviệc hoạch định thực thi chính sách tiền tệ ở Việt Nam từnăm 1990 đến nay. - Ứng dụng kết quảphân tích cầu tiền cho việc hoạch định chính sách tiền tệ ởViệt Nam . 6. Bốcục của luận án Ngoài lời m ở đầu, kết luận và danh mục các tài liệu tham khảo luận án được chia thành 4 chương: Chương 1: Tổng quan vềnghiên cứu cầu tiền và hệquả đối với chính sách tiền tệ Chương 2: Thực trạng vềchính sách tiền tệ, các nhân tố ảnh hưởng tới chính sách tiền tệ ởViệt Nam Chương 3: Nghiên cứu cầu tiền và ước lượng hàm cầu tiền ởViệt Nam Chương 4: Ứng dụng kết quảnghiên cứu cầu tiền trong hoạch định chính sách tiền tệ ởViệt Nam </p>