<p>
Đau nói chung và đau cấp tính sau phẫu thuật nói riêng là một trong
những vấn đề lớn của hệ thống chăm sóc sức khỏe. Đau gây ra cảm giác khó
chịu, gây lo lắng sợ hãi cho bệnh nhân và gia đình, ảnh hưởng nhiều đến sinh
hoạt, tâm lý, đời sống xã hội cũng như quá trình phục hồi của người bệnh.
Mặt khác, đau còn gây ra hàng loạt các rối loạn tại các hệ thống cơ quan khác
nhau như tuần hoàn, hô hấp, tiêu hóa, nội tiết, miễn dịch từ đó làm chậm
quá trình hồi phục sau phẫu thuật. Ở giai đoạn sớm sau mổ đau có thể dẫn đến
các biến chứng như tăng huyết áp, loạn nhịp tim, thiếu máu cơ tim, xẹp phổi,
suy hô hấp, giảm vận động, thuyên tắc mạch. từ đó góp phần làm tăng tỷ lệ
các biến chứng, thậm chí là tử vong sau phẫu thuật [1],[2],[3]. Bên cạnh đó,
đau cấp tính sau mổ nếu không được quan tâm, điều trị hiệu quả có thể tiến
triển thành đau mạn tính, bệnh nhân phải chịu đựng đau đớn dai dẳng ngay cả
khi thương tổn ban đầu đã được giải quyết hoàn toàn [1],[4].
Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và Hội nghiên cứu đau quốc tế (IASP)
coi việc được điều trị đau là quyền con người, trong khi ở nhiều trung tâm đau
được xem xét như là dấu hiệu sinh tồn thứ năm (fifth vital sign) [5],[6]. Để
bệnh nhân phải chịu đựng đau đớn trong quá trình nằm viện là điều không thể
chấp nhận cả ở khía cạnh chuyên môn cũng như đạo đức. Chính vì vậy cùng
với nhiều chuyên khoa khác, việc điều trị đau nói chung, và đặc biệt là đau
sau mổ là nhiệm vụ quan trọng trong thực hành của người làm gây mê hồi
sức. Kiểm soát đau tốt giúp người bệnh phục hồi sớm chức năng của các cơ
quan, cho phép vận động sớm, tránh các biến chứng, tạo cảm giác thoải mái
và yên tâm mỗi khi đến bệnh viện. Tuy nhiên trên thế giới chống đau sau mổ
còn là một vấn đề lớn với nhiều thách thức. Trong các thập niên gần đây hiểu
biết về đau cũng như sự phát triển về mặt dược lý và các kỹ thuật giảm đau
tiên tiến đã đạt được những bước tiến lớn, nhưng kiểm soát đau trên thực tế
giường như không đạt được hiệu quả như mong muốn [7],[8]. Ngay ở các
nước có nền y học phát triển vẫn có tới 31-39% bệnh nhân phải chịu đựng đau
nhiều hoặc rất đau sau phẫu thuật [9],[10],[11],[12]. Tại Việt Nam, điều tra
gần đây của Nguyễn Hữu Tú và cộng sự cho thấy 59% BN ở tuần đầu tiên sau
mổ, 22% ở tuần thứ hai, và 7% ở tuần thứ ba phải chịu mức độ đau từ nhiều
đến rất đau [13].
Bên cạnh các biện pháp giảm đau truyền thống (NSAIDs, các opioid
đường dưới da, tiêm bắp hoặc tĩnh mạch ngắt quãng ) việc áp dụng các biện
pháp giảm đau tiên tiến (như đặt catheter phong bế thần kinh ngoại vi,
catheter ngoài màng cứng hay giảm đau do bệnh nhân tự điều khiển ) đã
mang lại nhiều chọn lựa hiệu quả hơn cho việc điều trị đau. Xuất phát từ thực
tế đau là sự cảm nhận mang tính chủ quan, hơn ai hết bệnh nhân là người biết
được chính xác mức độ đau đớn cũng như nhu cầu điều trị giảm đau, Phillip
Sechzer [14],[15] đã đưa ra ý tưởng về hệ thống cung cấp thuốc giảm đau
theo yêu cầu của bệnh nhân. Tuy nhiên, hệ thống này chỉ thực sự được áp
dụng rộng rãi trên lâm sàng trong khoảng hai thập kỷ trở lại đây nhờ sự phát
triển của các phần mềm có thể lập chương trình. Trên thế giới, nhất là ở
những nước phát triển, PCA đã được áp dụng rộng rãi như là một phương
pháp thực hành chuẩn có hiệu quả giảm đau tốt với mức độ thoả mãn bệnh
nhân và an toàn cao [2],[11]. Kết quả điều tra tại Châu Âu cho thấy có tới hai
phần ba số bệnh viện sử dụng PCA trong giảm đau sau mổ, trong khi một
phân tích tại Mỹ ước tính có tới 13 triệu bệnh nhân sử dụng PCA mỗi năm
[16],[17]. Tại Việt nam trong một thập niên trở lại đây PCA đã ngày càng
được sử dụng nhiều hơn trong điều kiểm soát đau sau mổ, nhưng mới chỉ hạn
chế tại một số bệnh viện cho số lượng hạn chế bệnh nhân.
Nhiều thuốc giảm đau cũng như nhiều đường dùng thuốc khác nhau đã
được áp dụng với PCA. Trong đó PCA đường tĩnh mạch sử dụng các opioid
là lựa chọn phổ biến nhất nhờ sự tiện dụng cũng như hiệu quả giảm đau của
nó. Tuy nhiên, cũng giống như các phương pháp điều trị khác, bên cạnh giảm
đau PCA sử dụng opioid cũng gây ra các TDKMM như ức chế hô hấp, an
thần, nôn và buồn nôn, ngứa, bí tiểu [2],[16],[18],[19]. Với mục đích đạt
được hiệu quả giảm đau tốt trong khi giảm đến mức thấp nhất các tác dụng
không mong muốn, trên thế giới đã có những nghiên cứu liên quan đến chọn
lựa các opioid cũng như các thuốc phối hợp với opioid (đặc biệt là ketamin,
một thuốc gây mê có tác dụng giảm đau ở liều thấp) với kết quả còn chưa rõ
ràng [20],[21],[22]. Trong khi ở nước ta các nghiên cứu sử dụng PCA chủ yếu
như một phương tiện đánh giá hiệu quả của một thuốc hoặc của một thuốc
hoặc biện pháp giảm đau khác (thông qua lượng morphin tiêu thụ của PCA).
Chúng ta chưa có nhiều nghiên cứu đề cập đến những khác biệt giữa các
opioid cũng như phối hợp giữa opioid với ketamin trong kiểm soát đau sau
phẫu thuật nói chung và phẫu thuật bụng nói riêng. Chính vì vậy chúng tôi đặt
vấn đề nghiên cứu tác dụng của morphin, fentanyl (hai opioid phổ biến nhất
trên thực hành) và kết hợp morphin với ketamin trong PCA đường tĩnh mạch
sau các phẫu thuật bụng với tên đề tài là: “Đánh giá hiệu quả giảm đau sau
phẫu thuật bụng và tác dụng không mong muốn của Fentanyl, Morphin,
Morphin-Ketamin tĩnh mạch theo phương pháp bệnh nhân tự kiểm soát”.
Với hai mục tiêu:
1. So sánh hiệu quả giảm đau của fentanyl, morphin phối hợp ketamin với
morphin đơn thuần.
2. So sánh các tác dụng không mong muốn của fentanyl, morphin phối
hợp ketamin với morphin đơn thuần.
</p>
