Luận án Hàng không Việt Nam: Định hướng phát triển theo mô hình tập đoàn kinh tế

<p> 1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài Tập đoàn kinh tế có vai trò rất quan trọng trong chính sách phát triển kinh tế của các quốc gia trên thế giới. Ở nước ta tập đoàn kinh tế đang được hình thành phù hợp với công cuộc đổi mới kinh tế. Ban đầu là việc thí điểm thành lập tập đoàn kinh doanh theo Quyết định số 91-TTg của Chính phủ trên cơ sở các Tổng công ty nhà nước có quy mô lớn, tiềm lực mạnh. Theo đó, Chính phủ đã thành lập 18 Tổng công ty 91, hoạt động trong hầu hết các ngành, lĩnh vực then chốt của nền kinh tế quốc dân. Tuy nhiên, sau gần 10 năm hoạt động, các Tổng công ty 91 trong giai đoạn này còn nhiều điểm khác biệt so với các những đặc điểm chung của tập đoàn kinh tế. Từ năm 2004 đến nay Chính phủ đã chuyển đổi các Tổng công ty 91 theo 2 hướng. Thứ nhất, thí điểm hình thành tập đoàn kinh tế ở một số Tổng công ty có điều kiện. ðến nay đã có 08 tập đoàn được thí điểm thành lập là: Bưu chính viễn thông, Than khoáng sản, Tài chính - Bảo hiểm Bảo Việt, Công nghiệp tàu thủy, ðiện lực, Dầu khí và Công nghiệp cao su. Các tập đoàn này đang kiện toàn bộ máy tổ chức, bộ máy quản lý và chuyển sang hoạt động theo mô hình tập đoàn kinh tế. Thứ hai, các Tổng công ty 91 còn lại chuyển sang hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con để phát triển thành tập đoàn kinh tế khi đủ điều kiện. Ngành hàng không dân dụng (HKDD) là ngành áp dụng khoa học, công nghệ kỹ thuật hiện đại, trình độ quản lý tiên tiến, có quy mô vốn lớn, hoạt động cả trong và ngoài nước, có sự gắn kết chặt chẽ giữa khoa họccông nghệ, đào tạo, nghiên cứu triển khai với sản xuất kinh doanh (SXKD). ðối với ngành Hàng không Việt Nam (HKVN), ngày 27/05/1996 Chính phủ thành lập Tổng công ty HKVN theo mô hình Tổng công ty 91 tại Quyết định 322/Qð-TTg trên cơ sở liên kết 20 doanh nghiệp độc lập hoạt động kinh doanh trong ngành, do Vietnam Airlines làm nòng cốt. Tiếp theo, ngày 4/4/2003 Chính phủ đã thí điểm chuyển Tổng công ty HKVN sang tổ chức và hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công tycon tại Quyết định 372/Qð-TTg. Ngoài Cục HKVN thực hiện chức năng quản lý nhànước về chuyên ngành hàng không, ngành HKVN còn có các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) hoạt động công ích (các Cụm cảng hàng không và Trung tâm quảnlý bay) thực hiện chức năng đảm bảo cho hoạt động vận tải hàng không và một số đơn vị kinh doanh khác. Hiện nay cùng với chính sách hội nhập kinh tế quốc tế, Nhà nước đang thực thi chính sách vận tải hàng không nới lỏng hạn chế cạnh tranh, tiến tới tự do hóa bầu trời theo xu hướng chung của thế giới. Quá trình này một mặt đang tạo ra những cơ hội và triển vọng cho ngành HKVN nói chungvà Tổng công ty HKVN nói riêng phát triển; mặt khác cũng làm cho cạnh tranh vận tải hàng không sẽ ngày càng trở nên gay gắt hơn, đặc biệt là trên thị trường quốc tế. Với quy mô còn nhỏ, năng lực cạnh tranh còn hạn chế, các hãng hàng không của Việt Nam ngày càng phải đối mặt và cạnh tranh trực tiếp với các hãng và tập đoàn hàng không lớn trong khu vực và thế giới. Trong bối cảnh đó yêu cầu pháttriển theo mô hình tập đoàn hàng không ở nước ta là hết sức cần thiết nhằm tăngcường sự liên kết, phân công, hợp tác giữa các doanh nghiệp trong ngành để cạnh tranh có hiệu quả với bên ngoài, tạo lợi thế do quy mô và địa vị trong các quan hệ thương mại. ðây cũng là một trong những giải pháp để ngành HKVN nâng cao năng lực cạnh tranh, phát triển nhanh, bền vững và hội nhập kinh tế quốc tế có hiệuquả. Xuất phát từ tầm quan trọng và sự cần thiết trên đây, tác giả chọn đề tài “Hàng không Việt Nam - ðịnh hướng phát triển theo mô hình tập đoàn kinh tế” làm đề tài luận án tiến sỹ kinh tế. Hiện nay có nhiều thuật ngữ khác nhau để chỉ tập đoàn kinh tế như: Tập đoàn doanh nghiệp, tập đoàn kinh doanh. Tuy nhiên, theo tinh thần Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba Ban chấp hành trung ương ðảng khóa IX về tiếp tục sắp xếp, đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả DNNN, luậnán xin sử dụng thuật ngữ “tập đoàn kinh tế”. Thuật ngữ này cũng phù hợp với thuật ngữ chung trên thế giới về tập đoàn kinh tế hàng không. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Xuất phát từ nhu cầu hình thành các tập đoàn kinh tế ở nước ta, trong thời gian qua đã có một số nhà khoa học và các cơ quan quản lý nhà nước nghiên cứu về tập đoàn kinh tế. Khái quát về những nghiên cứu liên quan đến chủ đề nghiên cứu của đề tài như sau: - Thành lập và quản lý các tập đoàn kinh doanh ở ViệtNam(1996) của GS.TS. Nguyễn ðình Phan và các tác giả. Nội dung chủ yếu là trình bày những cơ sở lý luận chung về tập đoàn kinh doanh, những nhậnxét ban đầu về mô hình kinh tế này, đồng thời đưa ra những khuyến nghị nhằm đảmbảo cho mô hình này ở Việt Nam hoạt động có hiệu quả. Ngoài ra, các tác giả còn giới thiệu một số mô hình tập đoàn kinh doanh ở một số nước thuộc các khu vực trên thế giới và những bài học kinh nghiệm rút ra từ những mô hình đó. - Những giải pháp cơ bản nhằm hình thành và phát triển tập đoàn kinh doanh Việt Nam hiện nay(1999) - Luận án tiến sỹ của Nguyễn Thị Bích Loan.Nội dung chủ yếu là nghiên cứu trực trạng một số mô hình kinh doanh cũng như định hướng thành lập tập đoàn kinh doanh ở Việt Nam để đề ra các giải pháp cơ bản đảm bảo sự hình thành và phát triển tập đoàn kinh doanhở Việt Nam. - Mô hình tập đoàn kinh tế trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa(2002) của GS.TSKH. Vũ Huy Từ và các tác giả. Nội dung chủ yếulà trình bày cơ sở lý luận và kinh nghiệm thế giới về tập đoàn kinh tế; đánh giá thực trạng các Tổng công ty nhà nước; đồng thời đề ra mô hình tập đoàn kinh tế ở Việt Nam và các giải pháp quản lý vĩ mô của Nhà nước để hình thành tập đoàn kinh tế ở Việt Nam. - Tập đoàn kinh doanh – nhu cầu hình thành và phát triển ở Việt Nam (8/2003) - ðề tài nghiên cứu khoa học của Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương. Nội dung chủ yếu là làm sáng tỏ lý do và ý nghĩa của việc thành lập tập đoàn kinh doanh và kiến nghị cơ chế, chính sách hình thành và phát triển tập đoàn kinh doanh ở Việt Nam. - Tập đoàn kinh doanh – Liên kết giữa doanh nghiệp vừa và nhỏ với các doanh nghiệp lớn – kinh nghiệm của Trung quốc- Hội thảo khoa học do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương tổ chức tháng9/2003 dưới sự hỗ trợ của dự án VIE 01/012. Nội dung chủ yếu là trao đổi, thảo luận về những vấn đề liên quan đến sự hình thành và phát triển của tập đoàn kinh tế trong quá trình đổi mới nền kinh tế Trung Quốc, từ đó rút ra những kinh nghiệm và bài học cho Việt Nam. - ðề án hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế trên cơ sở Tổng công ty nhà nước- Hội thảo khoa học do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương tổ chức tháng 12/2003 dưới sự hỗ trợ của dự án VIE 01/025. Nội dung chủ yếu là lấy ý kiến rộng rãi về nội dung của đề án hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế trên cơ sở các Tổng công ty nhà nước. - Tập đoàn kinh tế - các vấn đề thực tiễn và đề xuất chính sách- Hội thảo khoa học do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương tổ chức tháng 5/2005. Nội dung chủ yếu là tiếp tục làm rõ các đặc điểm, bản chất của một tập đoàn kinh tế; từ đó đề xuất định hướng hình thành và phương pháp hình thành các tập đoàn, các cơ chế, giải pháp hỗ trợ, tạo điều kiện đối với các tổng công ty có tiềm năng hoặc đang có dự kiến chuyển thành các tập đoàn kinh tế. - Tập đoàn kinh tế - Lý luận và kinh nghiệm quốc tế ứng dụng vào Việt Nam(2005) của TS. Trần Tiến Cường và các tác giả. Nộidung chủ yếu là tổng hợp kinh nghiệm quốc tế về hình thành và phát triển tậpđoàn kinh tế từ khu vực DNNN, phân tích đánh giá cơ hội và thách thức đối với Tổng công ty nhà nước khi phát triển theo hướng tập đoàn kinh tế, trên cơ sở đó đềxuất các giải pháp chính sách cho quá trình hình thành tập đoàn kinh tế trên cơ sở Tổng công ty nhà nước ở Việt Nam. Những nội dung này được tập hợp từ những nghiên cứu trong khuôn khổ dự án “Hỗ trợ nghiên cứu về tập đoàn kinh tế” do Chínhphủ Việt Nam và Chính phủ Úc tài trợ trong khuôn khổ của Quỹ CEG và do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương thực hiện. - Mô hình tổ chức và quản lý tập đoàn kinh doanh trênthế giới(8/2005) - Bài viết trên Tạp chí tài chính doanh nghiệp của ðoàn Tất Thắng. Nội dung chủ yếu là khái quát về những đặc trưng của tập đoàn kinh tế và giới thiệu một số mô hình cơ cấu tổ chức quản lý tập đoàn của một số nước tiêu biểu như: Mỹ, Nhật, Trung quốc - Tập đoàn kinh tế ở Việt Nam trở ngại thực tiễn và các gợi ý chính sách (10/2005) - Bài viết trên Tạp chí kinh tế phát triển của TS. Nguyễn Trọng Hoài và Ths.Võ Tất Thắng. Nội dung chủ yếu là nhận xét tiếntrình hình thành tập đoàn kinh tế ở Việt Nam theo một khung lý thuyết cơ sở, từ đógợi ý một số chính sách tác động đến quá trình hình thành các tập đoàn kinh tế Tóm lại, nội dung của các nghiên cứu vừa qua chủ yếu là thống nhất nhận thức những vấn lý luận về tập đoàn kinh tế nói chung, kinh nghiệm tổ chức và xây dựng tập đoàn kinh tế của một số quốc gia thế giới,đồng thời đề ra phương hướng và các giải pháp về cơ chế, tổ chức, chính sách hỗ trợ để hình thành và phát triển tập đoàn kinh tế ở nước ta dựa trên cơ sở các Tổng côngty nhà nước. Tuy nhiên, những nghiên cứu này vẫn chưa nghiên cứu thực tiễn về thíđiểm thành lập tập đoàn kinh tế ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. Luận án sẽ đi vào nghiên cứu để hệ thống và bổ sung những vấn đề lý luận và thực tiễn về tậpđoàn kinh tế hàng không để từ đó ứng dụng vào điều kiện của Việt Nam. </p>