<p>
Tăng sản thượng thận bẩm sinh (TSTTBS) (Congenital adrenal
hyperplasia - CAH) là một nhóm các bệnh di truyền lặn nhiễm sắc thể thường
do thiếu một trong các enzym cần thiết cho quá trình tổng hợp cortisol từ
cholesterol của vỏ thượng thận. Khoảng 95% các trường hợp là do thiếu hụt
21-hydroxylase (21-OH) dẫn đến thiếu cortisol kèm theo (hoặc không) thiếu
hụt aldosterone và tăng tiết androgen thượng thận. Biểu hiện lâm sàng của
bệnh được chia ra thành hai thể là thể nặng (thể cổ điển) và thể nhẹ hơn
(không cổ điển). Thể cổ điển có tỷ lệ mới mắc là 1:10 000 ÷ 1:16 000 trẻ đẻ
sống đối với hầu hết các chủng tộc và bao gồm thể mất muối (MM) và thể
nam hóa đơn thuần (NHĐT) 1,2,3.
Những tiến bộ của khoa học đã giúp chúng ta hiểu biết và đạt được
những thành tựu quan trọng về chẩn đoán và điều trị TSTTBS. Từ mô tả lâm
sàng đầu tiên của De Crecchio về một bệnh nhân nữ mắc TSTTBS (1865),
tiếp theo là các mốc quan trọng bao gồm điều trị nội khoa đầu tiên được tiến
hành bởi Wilkins và cộng sự (1950). Các phân tích di truyền đầu tiên được
tiến hành bởi Levine và cộng sự bằng phân tích liên kết HLA halotype (1978),
tới việc xác định hầu hết các gen mã hóa cho các enzym tổng hợp steroid vào
những năm 1980 2,4,5,6. Phân tích di truyền gen CYP21A2 mã hóa cho
21-OH là phương pháp chuẩn mực để góp phần chẩn đoán, điều trị và phòng
bệnh. Các tiến bộ về phân tích di truyền không những giúp cải thiện khả năng
chẩn đoán các thể nhẹ nhất của bệnh mà còn cho phép hiểu biết rõ hơn về
tương quan kiểu gen - kiểu hình trong bệnh TSTTBS. Tiến bộ hơn nữa là việc
phân tích gen CYP21A2 sử dụng bệnh phẩm là các giọt máu thấm khô từ các
đĩa của giấy thấm trong chương trình sàng lọc sơ sinh, như là xét nghiệm
bước 2 để tăng tính tin cậy và giảm tỷ lệ dương tính giả. Chẩn đoán và điều trị
trước sinh cho các gia đình có nguy cơ mắc thể cổ điển của bệnh cần được tiến
hành chủ động mang ý nghĩa dự phòng. Những khía cạnh nêu trên được nghiên
cứu rộng rãi ở nhiều nước trên thế giới từ hơn 30 năm nay 7,8,9,10,11.
Ở Việt Nam, tỷ lệ mới mắc của TSTTBS chưa được xác định do tỷ lệ
thấp các trẻ được sàng lọc sơ sinh. Những bệnh nhân đầu tiên mắc TSTTBS
được chẩn đoán từ đầu những năm 1980, và số lượng bệnh nhân tăng lên rõ
rệt do mỗi năm có khoảng từ 40 - 60 bệnh nhân mới được chẩn đoán tại Bệnh
viện Nhi Trung ương. Đây cũng là một trong các trung tâm hiện đang quản lý
số lượng lớn nhất các bệnh nhân mắc TSTTBS trên thế giới. Trong số 842 bệnh
nhân được chẩn đoán và điều trị trong 17 năm (1999-2016) thì thể thiếu 21-OH
chiếm 98,3% (828 bệnh nhân); thiếu 11β-hydroxylase chiếm 1,3% (11 bệnh
nhân) và thiếu 3β-hydroxysteroid dehydrogenase chiếm 0,4% (3 bệnh nhân) (Vũ
Chí Dũng và cộng sự).
Các nghiên cứu về di truyền phân tử trong đó có xác định các đột biến
của gen CYP21A2 ở các bệnh nhân Việt Nam cũng được bắt đầu từ những
năm 2000, tuy nhiên hạn chế chỉ ứng dụng kỹ thuật PCR để sàng lọc một số
đột biến phổ biến. Các kỹ thuật sinh học phân tử tiên tiến đã bắt đầu được
nghiên cứu ứng dụng trong chẩn đoán trước sinh và sau sinh TSTTBS. Tuy
nhiên chưa có nghiên cứu nào trên số lượng đủ lớn các bệnh nhân Việt Nam
mắc TSTTBS để phát hiện các dạng đột biến gen và phân bố của các đột biến
trên gen CYP21A2, và cũng chưa có nghiên cứu nào về kiểu gen và tương
quan giữa kiểu gen - kiểu hình của các bệnh nhân TSTTBS với số lượng bệnh
nhân đủ lớn. Hơn nữa, việc phân tích đột biến gen gây bệnh TSTTBS là cần
thiết trong thực hành lâm sàng để: i) khẳng định chẩn đoán và cho phép điều
trị sớm, phòng tránh được cơn suy thượng thận cấp trong các trường hợp xét
nghiệm về hormon không rõ ràng; ii) chẩn đoán trước sinh và điều trị trước
sinh cho thai nhi gái mắc bệnh để phòng và làm giảm nam hóa gây mơ hồ giới
tính sau sinh; iii) xác định người lành mang gen, phục vụ tư vấn di truyền; iv) áp
dụng các liệu pháp mới để tối ưu hóa điều trị bao gồm việc quyết định liều
lượng steroid thay thế trên cơ sở mối tương quan kiểu gen - kiểu hình, do đó
giúp giảm được hậu quả ức chế tăng trưởng do quá liều streroid.
Xuất phát từ các lý do trên đây, nghiên cứu này được tiến hành với các
mục tiêu sau đây:
Mục tiêu 1: Phát hiện các đột biến của gen CYP21A2 và mô tả bản đồ
đột biến gen CYP21A2 ở các bệnh nhân mắc tăng sản thượng thận bẩm sinh
thể thiếu 21-OH.
Mục tiêu 2: Phân tích mối tương quan giữa kiểu gen và kiểu hình của
bệnh nhân tăng sản thượng thận bẩm sinh thể thiếu 21-OH.
</p>
