Sông Phan – Cà Lồ là một con sông nhánh của sông Cầu, chảy qua địa bàn
tỉnh Vĩnh Phúc và Thành phố Hà Nội được ít người biết đến, nhưng trong tâm trí của
các nhà Thủy văn, Thủy lợi thì nó là con sông rất đặc thù trong hệ thống sông ngòi
Việt Nam vì: 1) Nó mang những dấu ấn lịch sử của con sông phân chậm lũ đầu tiên
của nước ta; 2) Là một con sông có độ uốn khúc lớn nhất; 3) Tuy là con sông không
lớn nhưng chảy qua 3 dạng địa hình miền núi, trung du và đồng bằng; 4) Lưu vực
sông có tốc độ đô thị hóa mạnh mẽ của nước ta; 5) Là khu vực tưới, tiêu rất phức tạp.
Như lịch sử đã ghi nhận, vào những năm đầu của thế kỷ 20 (năm 1918-1919)
để bảo vệ Thành phố Hà Nội khỏi những trận lũ lớn trên hệ thống sông Hồng, sông
Phan – Cà Lồ được dùng làm nơi phân chậm lũ. Người Pháp đã xây dựng hệ thống
cống với 18 cửa ở khu vực Trung Hà, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc để phân lũ
vào khu vực huyện Vĩnh Tường, Yên Lạc nhằm tiêu thoát lũ sông Hồng sang sông
Cầu, như trận lũ VIII/1918. Nhưng hiệu quả phân chậm lũ không cao mà còn gây
ngập lụt nên sau này cửa phân lũ đã được bịt kín, vì vậy sông Cà Lồ không còn nối
với sông Hồng. Sông Phan - Cà Lồ trở thành lưu vực sông có dạng khép kín với cửa
ra duy nhất đổ vào sông Cầu.
Những năm gần đây, thiên tai bão lũ xảy ra với tần số và cường độ ngày càng
tăng dẫn đến tình hình ngập úng trên toàn lưu vực sông Phan - Cà Lồ nói chung và
trên khu vực này nói riêng ngày càng phức tạp và trầm trọng. Để giải quyết vấn đề
đó, chính quyền địa phương và Trung ương đã tìm nhiều giải pháp giải quyết. Do có
những định hướng phát triển khác nhau, dẫn đến cách tiếp cận giải quyết vấn đề úng
lụt trên từng địa phương là Vĩnh Phúc và Hà Nội có sự khác nhau. Lưu vực sông
Phan - Cà Lồ nằm trong vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, nơi có tốc độ phát triển
kinh tế và tốc độ đô thị hoá mạnh mẽ. Vùng thượng nguồn thuộc tỉnh Vĩnh Phúc là
cửa ngõ phía Bắc, động lực thúc đẩy kinh tế vùng phía Bắc, vùng hạ nguồn thuộc
Thủ đô Hà Nội là trung tâm hành chính, chính trị của cả nước. Do vậy, để đảm bảo
sự phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng bền vững trên lưu vực, vấn đề giải
quyết bài toán tiêu úng, thoát lũ tổng thể trên lưu vực sông càng trở nên cấp bách
hơn bao giờ hết.
