Ung thư tế bào gan nguyên phát (hepatocellular carcinoma-HCC,
UTTBGNP) là bệnh lý ác tính hay gặp hàng đầu trên thế giới. Theo tổ chức Y
Tế thế giới, hàng năm có hơn nửa triệu trường hợp mắc mới trên toàn cầu.
Bệnh có tỷ lệ tử vong cao, đứng thứ hai trong các nguyên nhân tử vong do
ung thư ở nam giới, chỉ sau ung thư phổi. Hiệp hội ung thư Hoa Kỳ công bố,
năm 2012 thế giới có khoảng 745.500 người chết vì ung thư gan [1],[2]. Việt
Nam là quốc gia nằm trong vùng dịch tễ có tỷ lệ viêm gan virus cao nên có số
người mắc UTTBGNP tương đối lớn. Ước tính trung bình mỗi năm cả nước
có trên 10.000 ca UTTBGNP mới phát hiện, tỷ lệ này thuộc hàng cao nhất thế
giới [3],[4],[5].
Các yếu tố nguy cơ gây UTTBGNP từ lâu đã được biết đến như viêm
gan virus B, C, nghiện rượu, aflatoxin B1, tình trạng xơ gan, gan nhiễm mỡ
không do rượu. [6]. Gần đây, với sự phát triển mạnh mẽ của chuyên ngành
sinh học phân tử, vai trò của yếu tố gen-di truyền đã được đề cập. Một trong
những hướng nghiên cứu là tìm kiếm các kiểu gen có nguy cơ cao phát sinh
ung thư gan từ các gen tiềm năng. Các kiểu gen nguy cơ, sau đó sẽ phát triển
thành các phương tiện sàng lọc sớm và tư vấn cho cộng đồng, để phòng tránh
UTTBGNP. Hầu hết các nhóm gen tiềm năng, liên quan với ung thư gan đã
được nghiên cứu, chúng bao gồm gen mã hoá các enzym chuyển hoá rượu
(ADH, ALDH), gen mã hoá các enzym chuyển hoá hợp chất xenobiotic
(CYP ), các gen β-catenin trong sự tăng trưởng tế bào, gen mã hoá các
cytokin gây viêm (IL, TNF-α.) các gen ức chế khối u (TP53, MDM2.)
[7],[8],[9].
TP53 là một trong những gen được nghiên cứu nhiều nhất, và có tần số
đột biến lớn nhất trong ung thư gan [9]. Gen TP53 là nhạc trưởng trong con
đường tín hiệu p53, một cơ chế chống ung thư quan trọng của con người. Khi
các yếu tố có hại làm tổn thương bộ gen, TP53 sẽ được hoạt hóa gây dừng
chu kỳ phân bào cho đến khi DNA được sửa chữa hoặc gây chết tế bào
theo chương trình nếu DNA tổn thương không sửa chữa được. Vì vậy,
TP53 được xem như trạm gác của bộ gen tế bào (guardian genome)
[10],[11],[12],[13]. Tuy nhiên sự biểu hiện của TP53 lại chịu sự kiểm soát
của MDM2. Một gen điều hoà trong con đường tín hiệu p53. MDM2 kiểm
soát TP53 thông qua quá trình giáng hóa protein TP53. Ngược lại, TP53
hoạt hóa lại thúc đẩy quá trình phiên mã MDM2. Sự điều hòa ngược của
hai gen này đảm bảo cho sự ổn định bộ gen tế bào [14],[15]. Nếu một trong
hai gen bị biến đổi, sẽ dẫn đến sự mất kiểm soát quá trình phân chia tế bào,
tạo cơ hội để các dòng tế bào ung thư xuất hiện và phát triển.
Hiện tượng thay thế các nucleotid đơn của TP53 và MDM2 tạo ra các
kiểu gen khác nhau trong cộng đồng [11]. Sự phân bố các kiểu gen này liên
quan đến bệnh sinh của nhiều loại hình ung thư, trong đó có ung thư tế bào
gan nguyên phát [16],[17],[18],[19],[20]. Việc xác định khả năng mắc bệnh
của các kiểu gen TP53 và MDM2 rất có giá trị trong sàng lọc sớm, phòng
tránh, theo dõi, ngăn ngừa sự hình thành và phát triển khối u gan. Đây được
xem như một hướng tiếp cận mới đầy triển vọng, góp phần làm giảm tỷ lệ
mắc ung thư tế bào gan nguyên phát. Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn đó, chúng
tôi thực hiện đề tài “Nghiên cứu kiểu gen TP53 và MDM2 trong ung thư tế
bào gan nguyên phát” với các mục tiêu nghiên cứu cụ thể sau:
1. Xác định tỷ lệ phân bố kiểu gen TP53 ở bệnh nhân ung thư tế bào gan
nguyên phát và nhóm chứng.
2. Xác định tỷ lệ phân bố kiểu gen MDM2 ở bệnh nhân ung thư tế bào
gan nguyên phát và nhóm chứng.
3. Đánh giá mối tương quan giữa các kiểu gen TP53, MDM2 và một số
yếu tố nguy cơ gây ung thư tế bào gan nguyên phát.
