Khu kinh tế là một thuật ngữ chung bao gồm khu thương mại tự do (FTZ),
Khu chế xuất (EPZ), Khu kinh tế (EZ), Đặc khu kinh tế (SEZ), và Cảng tự do (FPS)
(UNIDO, 2015). Các đặc khu kinh tế được hiểu như khu vực tự do, đã tồn tại trong
thương mại quốc tế cho khoảng 2.500 năm, lần đầu tiên ở Trung Quốc cổ đại, sau
đó là trong đế quốc La Mã (World bank, 1992). Ban đầu, tồn tại dưới dạng các cảng
tự do, các khu kinh tế tập trung vào phát triển hạ tầng và được định nghĩa là “mô
hình sản xuất kết hợp với các kỹ thuật công nghiệp, cung cấp một cơ sở hạ tầng và
cơ sở vật chất để thu hút các nhà đầu trong nước và nước ngoài” (Amado, 1989).
Hiện nay các khu kinh tế trở nên khá phổ biến trên thế giới và được biết đến như
một “khu vực địa lý mà có luật lệ kinh tế có nhiều tự do hơn so với hệ thống pháp
luật chung của quốc gia” (Chikatisrinu, 2013). Các khu kinh tế ngày càng khẳng
định vai trò của mình vào sự phát triển kinh tế xã hội. Theo thống kê của Tổ chức
công nghiệp thế giới, tính đến năm 2015, đã có khoảng 4.500 khu kinh tế (SEZ) tại
140 quốc gia sử dụng khoảng 66 triệu người trên toàn thế giới (UNIDO, 2015).
Ở Việt Nam, Khu kinh tế được xác định là mô hình mới mang tính đột phá
cho sự phát triển kinh tế các vùng trên cơ sở khai thác các lợi thế về tự nhiên và vị
trí địa lý. Kể từ năm 2003, Chu Lai là khu kinh tế mở đầu tiên được thành lập, đến
nay, 18 Khu kinh tế ven biển đã được quyết định thành lập theo mô hình này (trong
phạm vi luận án này gọi tắt là KKT) trong đó 16 KKT đã đi vào hoạt động. Các
KKT cả nước thu hút được ước tính khoảng 300 dự án FDI với tổng mức đầu tư hơn
39 tỷ USD và khoảng 840 dự án đầu tư trong nước với tổng vốn đầu tư gần 566
nghìn tỷ đồng (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, 2015). Sự ra đời và phát triển của các KKT
đã đóng góp đáng kể vào việc phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc
phòng của đất nước. Đây cũng chính là chủ trương đúng đắn, góp phần tích cực
chuyển một bộ phận lực lượng lao động nông nghiệp, nông thôn (khu vực có năng
suất lao động thấp) sang khu vực công nghiệp, dịch vụ có năng suất lao động cao
hơn. Tuy nhiên, sau hơn 10 năm ra đời và hoạt động, các KKT Việt Nam chưa thể
hiện được vai trò động lực phát triển vùng như mục tiêu đề ra; công tác phối hợp
phát triển các ngành, lĩnh vực trong khu kinh tế theo các chiến lược, quy hoạch, kế
hoạch vẫn chưa thực hiện tốt
