Bề mặt nhãn cầu (BMNC) bị tổn thương do nhiều nguyên nhân khác
nhau như: bỏng mắt do hoá chất hoặc nhiệt, hội chứng Stevens-Johnson,
nhiễm khuẩn mắt nặng, nhiều phẫu thuật thực hiện trên cùng một mắt, đeo
kính tiếp xúc. Một trong những di chứng thường gặp khi tổn thương BMNC
là hội chứng suy giảm tế bào gốc vùng rìa giác mạc (Limbal stem cell
deficiency-LSCD). Hậu quả của hội chứng này là làm mất độ trong của giác
mạc do màng xơ mạch từ phía kết mạc xâm lấn qua vùng rìa lên bề mặt giác
mạc. Hội chứng suy giảm tế bào gốc vùng rìa giác mạc cũng có thể gây ra
hiện tượng loét biểu mô giác mạc khó hàn gắn, tróc biểu mô giác mạc tái
phát, thậm chí có thể gây thủng giác mạc. Vì vậy, thị lực mắt bị bệnh bị suy
giảm ở nhiều mức độ khác nhau [1],[2].
Để điều trị ngoại khoa hội chứng LSCD, các nhà nhãn khoa đã sử dụng
nhiều phương pháp khác nhau như: ghép màng ối đơn thuần, ghép kết mạc rìa
tự thân hoặc dị thân, ghép giác-củng mạc vùng rìa. Với phương pháp ghép kết
mạc rìa, ghép giác-củng mạc rìa tự thân, mảnh mô dùng để ghép được lấy từ
mắt lành phải khá lớn. Phương pháp ghép tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy
được cho là có nhiều ưu điểm vượt trội so với các phương pháp sử dụng trước
đây. Quá trình nuôi cấy đã giảm thiểu số lượng tế bào không có chức năng
bình thường, việc sinh thiết vùng rìa có thể nhắc lại nếu cần thiết, giảm nguy
cơ thải loại mảnh ghép vì trong tấm biểu mô giác mạc nuôi cấy không có mặt
của tế bào Langerhans-tế bào đóng vai trò trình diện kháng nguyên. Phương
pháp này đã được thực hiện tương đối phổ biến trên thế giới [3],[4],[5],[6].
Tuy nhiên, phương pháp này lại không thực hiện được ở các trường hợp bệnh
nhân (BN) tổn thương cả hai mắt.
Đối với các trường hợp BN bị tổn thương BMNC cả hai mắt, trước đây,
các bác sỹ nhãn khoa đã sử dụng phẫu thuật ghép tế bào gốc dị thân từ mắt
người thân trong gia đình hoặc từ vùng rìa giác mạc của người hiến. Tuy
nhiên, những BN này phải dùng thuốc chống thải loại mảnh ghép và nguy cơ
thải mảnh ghép khá cao [7],[8].
Trong cơ thể, biểu mô giác mạc và biểu mô lợp niêm mạc miệng
(NMM) là loại biểu mô lát tầng không sừng hoá. Những tế bào lớp đáy của cả
hai loại biểu mô này có khả năng phân chia để duy trì quá trình tái tạo sinh lý.
Cả hai loại biểu mô này đều có nguồn gốc phôi thai là ngoại bì da. Năm 2003,
Nakamura T. và cộng sự (CS.) đã nuôi cấy thành công tấm biểu mô NMM và
ghép tự thân cho thỏ bị bỏng giác mạc [2],[9]. Cũng tác giả này là người đầu
tiên mô tả thành công việc ghép tấm biểu mô NMM nuôi cấy trên người bị
LSCD [10]. Sau đó rất nhiều tác giả thông báo thực hiện thành công kỹ thuật
này [11],[12],[13],[14],[15],[16],[17],[18],[19],[20],[21],[22],[23],[24],[25].
Các nghiên cứu cho thấy hình dạng, kích thước và cấu trúc siêu vi của
tế bào tấm biểu mô NMM nuôi cấy khá tương đồng với biểu mô giác mạc
bình thường [26]. Như vậy, việc sử dụng tấm biểu mô NMM nuôi cấy để điều
trị tổn thương giác mạc là một lựa chọn tốt cho các BN bị tổn thương cả hai
mắt và không còn vùng rìa.
Với mong muốn áp dụng vào Việt Nam một phương pháp điều trị mới
cho các BN bị hội chứng suy giảm tế bào gốc vùng rìa cả hai mắt, chúng tôi
tiến hành đề tài: “Nghiên cứu nuôi tạo tấm biểu mô từ tế bào gốc biểu mô
niêm mạc miệng” nhằm mục tiêu sau đây:
1. Xác định vị trí, kích thước mảnh mô niêm mạc miệng và môi trường
nuôi cấy phù hợp cho nuôi tạo tấm biểu mô.
2. Xác định phương pháp phù hợp để nuôi tạo tấm biểu mô niêm mạc miệng.
