Y học hiện đại đ có những bước tiến nhanh trong khoảng vài thập kỷ trở
lại đây, sau sự kiện các nhà khoa học hoàn tất việc giải m bộ gen người. Cơ chế
bệnh sinh dần dần được sáng tỏ ở mức độ phân tử, làm tiền đề cho việc chẩn
đoán và điều trị can thiệp trúng đích nhằm giải quyết tận g c căn nguyên của
bệnh. Năm 1993 Kary Mullis, người phát minh ra kỹ thuật PCR (Polymerase
Chain Reaction: phản ứng khuếch đại chuỗi) được trao giải Nobel về hóa học.
Từ đó kỹ thuật PCR được nhanh chóng được phát triển và ứng dụng rộng r i
trong các nghiên cứu về lĩnh vực sinh học phân tử.
Những tiến bộ của ngành hoá sinh, sinh học phân tử đ giúp sàng lọc,
chẩn đoán sớm, phòng bệnh, điều trị t t hơn các bệnh r i loạn chuyển hóa và
di truyền. Mặc dù không phổ biến như một s nhóm bệnh khác nhưng đây là
nhóm gây nhiều khó khăn trong điều trị và để lại hậu quả rất nặng nề về sức
khỏe, tinh thần cũng như chất lượng cuộc s ng cho bệnh nhi, đồng thời trở thành,
gánh nặng cho gia đình và toàn thể x hội.
Bệnh Wilson thuộc nhóm bệnh lý r i loạn chuyển hóa và di truyền lặn
trên nhiễm sắc thể thường với tỷ lệ mắc bệnh là 1/30.000 trẻ [1]. Bệnh gây nên
do đột biến gen ATP7B, là gen có vai trò điều hòa quá trình chuyển hóa đồng
trong cơ thể. Khi đột biến gen xảy ra sẽ gây r i loạn quá trình chuyển hóa
đồng, làm cho lượng đồng tăng cao trong cơ thể và tích lũy dần ở các cơ quan
(gan, n o, mắt ) gây ra các triệu chứng đa dạng trên lâm sàng, các triệu
chứng này tiến triển nặng dần cùng với quá trình lắng đọng đồng theo thời
gian. Ngoài ra, đồng có thể lắng đọng ở hầu hết các cơ quan khác trong cơ thể
nhưng thường biểu hiện nhẹ và muộn hơn. Bệnh nhân Wilson thường biểu
hiện triệu chứng vềề gan nhiều hơn triệu chứng về thần kinh ở nhóm dưới 10
tuổi, các triệu chứng thần kinh hay gặp hơn ở bệnh nhân sau 30 tuổi [1].
2
Hiện nay, để chẩn đoán xác định bệnh cần có sự kết hợp giữa các triệu
chứng lâm sàng và cận lâm sàng điển hình như: nồng độ ceruloplasmin huyết
thanh, nồng độ đồng trong nước tiểu 24 giờ, định lượng đồng trong gan hoặc
chẩn đoán hình ảnh n o và gan.
Trong thực hành lâm sàng, chẩn đoán và điều trị sớm bệnh Wilson
đóng vai trò quan trọng vì có thể tránh được các tiến triển nặng của bệnh
dẫn đến tử vong. Ngày nay, phát hiện đột biến trên gen ATP7B sẽ giúp
chẩn đoán xác định bệnh sớm hơn, phát hiện người lành mang gen bệnh và
chẩn đoán trước sinh nhằm ngăn ngừa và làm giảm tỷ lệ mắc bệnh. Bên
cạnh đó, xác định m i tương quan giữa kiểu gen ATP7B với thể lâm sàng
của bệnh Wilson sẽ giúp cho tiên lượng bệnh và có phác đồ điều trị chính
xác, hiệu quả hơn.
Trên thế giới, đ có nhiều nghiên cứu về xác định đột biến gen ATP7B,
xác định m i tương quan giữa kiểu gen và kiểu hình của bệnh Wilson. Ở Việt
Nam, các nghiên cứu về bệnh Wilson trước đây chủ yếu là mô tả về đặc điểm
lâm sàng, cận lâm sàng [2],[3],[4]. Trong vài năm gần đây, một s nghiên cứu
về phát hiện đột biến trên gen ATP7B đ bắt đầu được triển khai
[5],[6],[7],[8]. Tuy nhiên, vẫn chưa có nghiên cứu nào về phân tích m i tương
quan giữa kiểu gen ATP7B và kiểu hình của bệnh Wilson tạo cơ sở cho việc
tiên lượng bệnh và đưa ra phác đồ điều trị chính xác, hiệu quả. Do đó đề tài:
“Phân tích mối tương quan giữa đột biến gen ATP7B và kiểu hình trên
bệnh nhân Wilson ở Việt Nam” được thực hiện với 2 mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân Wilson.
2. Phân tích m i tương quan giữa kiểu gen ATP7B và kiểu hình của bệnh
nhân Wilson.
