Xu thế toàn cầu hóa, khu vực hóa đang diễn ra ngày càng mạnh mẽ và trở
thành xu thế tất yếu đối với bất kỳ nền kinh tế nào. Điều này đặc biệt đúng với các
nền kinh tế đang phát triển và chậm phát triển, nơi cần rất nhiều vốn cho hoạt động
đầu tư, trong đó có nền kinh tế Việt Nam.
Với việc ký kết Hiệp ước thương mại song phương (Bilateral Trade
Agreement – BTA) với Hoa Kỳ tháng 12 năm 2001 và Việt Nam chính thức trở
thành thành viên của Tổ chức thương mại thế giới (World Trade Organization –
WTO) tháng 11 năm 2006, ngành dịch vụ tài chính ngân hàng của Việt Nam chính
thức chấp nhận sự hiện diện và cạnh tranh trực tiếp của các định chế tài chính nước
ngoài trên thị trường nội địa. Các cam kết mở cửa của Việt Nam với tư cách là
thành viên của khối APEC và Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEAN với lộ
trình cụ thể cho việc mở cửa từng ngành kinh tế vừa là cơ hội để ngành tài chính
ngân hàng Việt Nam phát triển và mở rộng thị trường, nhưng đồng thời cũng là
những thách thức rất rõ ràng, rất thực tế. Việc làm thế nào để hệ thống ngân hàng
thương mại và các dịch vụ tài chính Việt Nam thực sự đóng góp vào quá trình phát
triển của một nền kinh tế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước theo định hướng
xã hội chủ nghĩa đã trở thành vấn đề cấp thiết cần giải quyết hơn bao giờ hết.
Hơn hai thập kỷ qua, ngành tài chính ngân hàng Việt Nam đã có sự trưởng
thành và phát triển cả về lượng và chất. Tuy nhiên, theo đánh giá của các tổ chức
Ngân hàng thế giới (World Bank – WB), Quỹ tiền tệ quốc tế (International
Monetary Fund – IMF) và cả những tổ chức đánh giá tín nhiệm lớn, có uy tín trên
thế giới về ngành ngân hàng Việt Nam như Fitch Ratings và Moody’s thì công tác
quản trị nói chung và quản trị rủi ro nói riêng của hầu hết các NHTM đang hoạt
động tại Việt Nam là từ yếu đến rất yếu. Cho đến thời điểm hiện nay, hầu hết các
ngân hàng Việt Nam mới chỉ tập trung chú ý đến một loại rủi ro đó là rủi ro tín
dụng. Trong khi đó, thực tiễn quản trị rủi ro hoạt động NHTM của các nước trên thế
giới đã tiến một bước xa so với thời điểm quản trị rủi ro tín dụng với sự tập trung
vào Giá trị danh mục (Porfolio Value) và sử dụng công cụ Giá trị rủi ro (Value at
2
risk – VAR), trong đó tính đến cả rủi ro tác nghiệp, rủi ro kinh doanh, rủi ro tổ
chức,
Bản chất của mọi hoạt động ngân hàng đều xoay quanh công tác quản trị rủi
ro. Do đó, vấn đề cấp thiết đặt ra đối với ngành ngân hàng Việt Nam (bao gồm cả
về cơ chế quản lý nhà nước cũng như thực tiễn hoạt động kinh doanh) hiện tại cũng
như trong thời gian tới là phải phát triển được những khuôn khổ pháp lý và quy
trình quản trị rủi ro, giám sát an toàn, tiếp cận dần tới việc áp dụng các nguyên tắc
và thông lệ quốc tế. Vì chỉ có đáp ứng được các yêu cầu của các nguyên tắc và
thông lệ quốc tế, các dịch vụ do NHTM Việt Nam cung cấp mới được chấp nhận
trong các giao dịch tài chính ngân hàng quốc tế. Ngoài ra, ngay cả trên thị trường
trong nước, quản trị rủi ro theo các nguyên tắc và thông lệ quốc tế giúp các ngân
hàng thương mại đảm bảo mức độ an toàn trong hoạt động kinh doanh của mình.
Hiệp ước quốc tế về Đo lường vốn và các chuẩn mực về vốn (International
Convergence of Capital Measurement and Capital Standards) - thường gọi là Hiệp
ước vốn Basel (Basel Capital Accord) hay Hiệp ước Basel - là thoả thuận về một cơ
chế quản lý, điều hành và giám sát hoạt động của hệ thống NHTM nhằm mục đích
quản trị rủi ro, ổn định thị trường tài chính được các ngân hàng trung ương của 10
nước phát triển là thành viên của Ngân hàng Thanh toán quốc tế (Bank for
International Setttlement - BIS) cùng xây dựng và thống nhất áp dụng. Hiệp ước
Basel đưa ra một loạt các chuẩn mực tính toán tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu (CAR –
Capital Adequacy Ratio), chuẩn mực quản trị rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động và
cơ chế giám sát. Theo lộ trình mà Uỷ ban Basel đặt ra, bắt đầu từ năm 2006, Basel
chính thức được áp dụng trong khuôn khổ các nước thành viên và trong khối Tổ
chức hợp tác và phát triển kinh tế (Organization for Economic Cooperation and
Development – OECD). Ngoài ra, có 1 năm để các quốc gia này hiện thực hoá các
nội dung trong Hiệp ước Basel thành các quy định pháp lý tại quốc gia mình cũng
như để các nước có quyền phản ánh những mặt chưa phù hợp. Do những lợi ích mà
các chuẩn mực này mang lại, một loạt các nước không phải thành viên của BIS
cũng như các nước đang phát triển đã bắt đầu nghiên cứu và áp dụng. Các tổ chức
tài chính trên khắp thế giới, kể cả trong khu vực Đông Nam Á, đặc biệt là những tổ
chức tài chính có hoạt động kinh doanh ngân hàng quốc tế, đều coi việc áp dụng và
3
tuân thủ các chuẩn mực của Hiệp ước Basel là nhiệm vụ và điều kiện tiên quyết đối
với công tác quản trị rủi ro của mình
