Bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD (Chronic obstructive pulmonary
disease) được đặc trưng bởi sự tắc nghẽn luồng khí thở ra không hồi phục
hoàn toàn, làm cho bệnh nhân khó thở. Sự cản trở thông khí này thường tiến
triển từ từ, là hậu quả của sự tiếp xúc lâu ngày với các chất khí độc hại [1],[2].
Đợt cấp của bệnh nhân COPD nặng xuất hiện với các biểu hiện khó thở tăng,
khạc đờm tăng, hoặc đờm mủ (Đờm màu xanh, màu vàng hoặc đục). Sự xuất
hiện tình trạng đợt cấp COPD do rất nhiều nguyên nhân như: Nhiễm trùng,
tim mạch, suy thận. Trong đó suy dinh dưỡng cũng là một nguyên nhân
quan trọng gây nên đợt cấp COPD[3].
Nguyên nhân này được biểu hiện trong các quá trình bệnh COPD như
sau: (1) Khó thở làm tăng tiêu hao khoảng 10-15% năng lượng lúc nghỉ; (2)
Bệnh nhân khó thở gây nuốt khó hoặc nhai khó dẫn đến ăn kém; (3) Bệnh nhân
thở miệng mạn tính làm thay đổi mùi vị của thức ăn, tăng tiết chất nhầy mạn tính
gây ra các triệu chứng ho nhiều, mệt mỏi, chán ăn, trầm cảm; (4) Chế độ ăn có
nhiều glucid cũng làm tăng khó thở vì glucid cung cấp năng lượng tuy nhiên nó
lại sản sinh ra CO2; (5) Tác dụng phụ của thuốc; (6) Giảm cân còn do cơ chế
bệnh sinh của bệnh là làm phân giải protein gây tiêu các cơ trong cơ thể, tăng tiết
các yếu tố viêm như interleukine 1β, IL6, IL8, yếu tố hoại tử u (TNFα) làm cho
bệnh nhân chán ăn [4],[5].
Hậu quả của bệnh nhân COPD đó chính là mất cân và teo cơ. Khoảng 20%
suy dinh dưỡng ở bệnh nhân COPD điều trị ngoại trú và 35% - 70% suy dinh
dưỡng ở bệnh nhân suy hô hấp cấp [6],[7],[8], mất cân gây tăng đợt cấp COPD,
tăng nhập viện [9],[10]. Hậu quả này có liên quan đến chế độ dinh dưỡng.
Trên thế giới suy dinh dưỡng ở bệnh nhân COPD đã được chứng minh
qua các nghiên cứu: Nghiên cứu của Hallin và cộng sự (2006) nghiên cứu trên
41 bệnh nhân đợt cấp COPD nhập viện cho thấy chế độ dinh dưỡng có liên
quan đến thay đổi cân nặng và nguy cơ trầm trọng của bệnh. Nghiên cứu kết
luận những bệnh nhân đợt cấp COPD phải nhập viện do tụt cân, khẩu phần ăn
vào thấp hơn so với nhu cầu khuyến nghị có nguy cơ cao xuất hiện đợt bùng
phát mới [11].
Nghiên cứu của Sun Li Dong và cộng sự (2013) đánh giá sự ảnh hưởng
của chỉ số nhân trắc (BMI) trên 94 bệnh nhân COPD nặng có thở máy, bệnh
nhân được chia thành nhóm kiểm soát có chỉ số BMI <21 và nhóm nghiên
cứu có chỉ số BMI>21 (Chỉ số chiều cao gần tương đồng, chỉ số cân nặng
thay đổi). Hai nhóm này đã được điều trị bằng các liệu pháp điều trị tương tự
như thở máy hỗ trợ, điều trị kháng sinh, thuốc chống co thắt, thuốc giảm bài
tiết hen, thuốc kháng đông, thuốc long đờm, điều chỉnh sự mất cân bằng điện
giải và rối loạn cân bằng acid-base, tăng cường hỗ trợ dinh dưỡng . Nghiên
cứu kết luận những bệnh nhân COPD mức độ nặng có chỉ số BMI <21 rất khó
tuân thủ đúng theo quy trình thở máy. Điều này cho thấy chỉ số dinh dưỡng
được sử dụng để ước lượng thời gian tối ưu cho việc cai máy theo quy trình
điều trị cho bệnh nhân COPD nặng [12].
Các nghiên cứu tại Việt Nam cũng cho thấy mức độ bệnh COPD có
mối tương quan đến tình trạng suy dinh dưỡng. Cụ thể:
Nghiên cứu của Hogan H và cộng sự (2017) đánh giá tình trạng dinh
dưỡng trên 393 bệnh nhân COPD điều trị ngoại trú tại thành phố Hồ Chí
Minh bằng chỉ số BMI và phương pháp SGA. Kết quả cho thấy suy dinh
dưỡng theo chỉ số BMI là 20,7%, nguy cơ suy dinh dưỡng theo phương pháp
SGA là 45% (31% nguy cơ SDD mức độ nhẹ và vừa, 14% nguy cơ SDD mức
độ nặng). Chỉ số BMI có tương quan âm với sự teo cơ theo đánh giá bằng
phương pháp SGA (r = - 0.857, p <0.001) và những bệnh nhân suy dinh dưỡng
có chỉ số BMI từ 14,6-20,8. Nghiên cứu này cũng kết luận suy dinh dưỡng rất
phổ biến ở bệnh nhân COPD điều trị ngoại trú [13]. Nghiên cứu của Hanna và
cộng sự (2016) đánh giá tình trạng dinh dưỡng ở 205 bệnh nhân nội trú tại bệnh
viện thành phố Hồ Chí Minh và bệnh viện ở Cần Thơ. Có 36% bệnh nhân bị suy
dinh dưỡng (OR (95% CI)); bệnh nhân ung thư (OR = 34,25 (3,16-370.89));
bệnh nhân hô hấp (11.49 (1.05-125.92)) [14].
Từ những nghiên cứu trên cho thấy điều trị dinh dưỡng rất quan trọng
đối với bệnh nhân COPD. Tuy nhiên, can thiệp chế độ dinh dưỡng có tăng
lipid, giảm glucid cho bệnh nhân COPD sẽ tạo hiệu quả tương tác phù hợp và
tốt hơn.
