Chúng ta đang sống ở thế kỉ XXI, thế kỷ của tri thức khoa học và công
nghệ cao. Điều đó đòi hỏi nền giáo dục nước nhà phải đổi mới mạnh mẽ, sâu
sắc, toàn diện. Nghị quyết BC H Trung ương Đảng VIII đã chỉ rõ: “Mục tiêu
của giáo dục đào tạo là đào tạo ra những con người có đủ phẩm chất, năng lực
để xây dựng và bảo vệ tổ quốc, làm chủ tri thức khoa học công nghệ hiện đại,
có năng lực phát huy giá trị văn hoá dân tộc, tiếp thu tinh hoa của nhân loại,
có tư duy sáng tạo, kỹ năng thực hành giỏi”. Để thực hiện được mục tiêu giáo
dục nói trên, vấn đề đặt ra đối với các trường học là cần không ngừng đổi
mới về nội dung, PPDH và tăng cường trang thiết bị dạy học. Hội nghị
BCHTư Đảng khoá XIII lần hai nhấn mạnh : “Đổi mới phương pháp giáo dục
và đạo tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy
sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến và phương
tiện hiện đại vào quá trình dạy học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự
nghiên cứu cho học sinh.Củng cố và phát triển giáo dục ở các vùng dân tộc
thiểu số.phấn đấu giảm sự chênh lệch về phát triển giáo dục giữa các vùng
lãnh thổ.” Đây cũng là một trong những yêu cầu nhằm phát triển giáo dục
miền núi l àm cho giáo dục mi ền núi tiến kịp miền xuôi, đưa vùng dân tộc
thiểu số tiến theo trình độ phát triển chung của cả nước.
Thực tiễn dạy và học môn vật lý trong nhà trường THPT miền núi hiện
nay cho thấy, đa số GV chỉ quan tâm đến việc truyền thụ kiến thức mà ít chú
trọng đến việc phát triển tư duy và nă ng lực sáng tạo của HS , do đó khả năng
tư duy và năng lực sáng tạo của HS miền núi còn rất nhiều hạn chế, dẫn đến
chất l ượng giáo dục miền núi còn ở mức rất thấp . Vì vậy bên cạnh các giải
pháp khác, cần phải đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tăng cường
phát triển tư duy HS.
Hình thành khái niệm là một trong những nội dung quan trọng nhất của
lý luận dạy học bộ môn. Có nắm vững hệ thống các khái niệm mới có thể
thâm nhập vào bản chất của các mối liê n hệ, các định luật, các thuyết và từ đó
có thể nắm vững các ứng dụng thực tế của bộ môn. Có hình thành tốt các khái
niệm thì HS mới hiểu đúng đắn và sâu sắc các khái niệm, mới phát triển tốt
năng lực tư duy của HS , giúp họ vận dụng tốt các kiến thức đã học vào thực
tiễn và rèn luyện cho họ những năng lực sáng tạo .
Việc áp dụng cụ thể phương pháp dạy học nhằm phát triển tư duy HS
trong dạy học vật lý, đã có một số tác giả thực hiện như: Phạm Thanh Bình –
Phát triển tư duy HS bằng việc vận dụng phương pháp tì m tòi từng phần trong
giảng dạy một số bài chương “ Dao động điện , dòng điện xoay chiều” -Luận
văn thạc sĩ ĐHSPHN, Ngô V ăn Lý – “ Phát triển tư duy HS THCS miền nú i
khi tiến hành thí nghiệm biểu diễn” - Luận văn thạc sĩ ĐHSP Thái nguyên
1999, Nguyễn Thị Hả i Yến – “ Phát triển năng lực phát hiện và giải quyết có
vấn đề cho HS khi dạy một số kiến thức chương “ Mắt và các dụng cụ quang
học” Vật lý lớp 12THPT - Luận văn thạc sĩ ĐHSP Thái nguyên 2004, Tô Đức
Thắng – “ Tiến hành thí nghiệm biểu diễn nhằm phát triển tư duy HS THPT
miền núi khi dạy một số bài chương – Chất khí” - Luận văn thạc sĩ ĐHSP
Thái nguyên 2007 Các công trình này đã có những thành công nhất định
trong việc phát triển tư duy HS. Song để đưa ra một biện pháp cụ thể nhằm
phát triển tư duy HS THPT miền núi thông qua việc hình thành các khái niệm
Vật lý bằng quan sát và thực nghiệm thì chưa có công trình nào nghiên cứu.
Chính vì những lý do trên, chúng tôi đã chọn đề tài nghiên cứu :
“Phát triển tư duy HS THPT miền núi khi dạy các khái niệm Vật lý của
chương: “ Từ trường” và “ Cảm ứng điện từ” ( Vật lý 11 – Ban cơ bản )
