Thơ trung đại chủ yếu dùng thể thơ cách luật gốc của Trung Quốc. Khi viết
bằng chữ Hán thì các tác giả tuân thủ đầy đủ niêm luật, nhưng khi chuyển
sang chữ Nôm thì có thể vượt ra ngoài các quy phạm. Với tinh thần tiếp biến
văn hóa dân tộc: mượn hình thức của văn học Trung Quốc trên cơ sở vốn
ngôn ngữ, âm điệu và nhu cầu diễn đạt tâm hồn mình, đến thế kỷ XVIII -XIX các nhà thơ nổi tiếng như Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến, Tú
Xương, đã gỡ bỏ hết vẻ trang trọng của thể thơ cách luật, biến nó trở thành
âm điệu Việt Nam.
Tản Đà kế thừa đặc điểm này của thế hệ trước và xuất sắc trong vai trò nhà
Nho cuối cùng, đúng như nhận định của Xuân Diệu trong Công của thi sĩ
Tản Đà: “Những vần thơ nhẹ nhàng, phất qua như gió, những câu ca có
duyên, những đoạn phong dao mộc mạc, thi sĩ Tản Đà làm rất thuần thục, rất
trong trẻo như hơi thở tự nhiên của phong cảnh Việt Nam. Thơ Tản Đà thực
là thơ An Nam, cả đến những bài thất ngôn luật đường của ông cũng không
chút gì gò gẫm khó khăn như thơ của các cụ nhà nho thuở trước.” [22, tr.
181]
Phần lớn sáng tác của Tản Đà nghiêng về thể thơ Đường luật. Trong
Tuyển tập thơ Tản Đà có đến 106 bài Đường luật (chiếm 58%). Con số
thống kê cho thấy: với Tản Đà, thơ Đường luật chiếm tỷ lệ cao nhất và không
ít những bài trong đó là những tuyệt bút cho hậu thế. Vậy điều gì đã làm cho
một thể thơ vốn đã được rất nhiều các bậc tiền bối Việt hóa thành công nhưng
đến Tản Đà nó vẫn là đỉnh cao? Điều gì khiến một thể loại có tính quy phạm
cao về niêm luật, đăng đối, ước lệ, hàm súc, hạn chế sự biểu đạt tình cảm bay
bổng, phóng khoáng, chỉ thích hợp với những tình cảm đã được tiết chế,
những tâm hồn trầm tĩnh, thì với Tản Đà nó vẫn làm say mê người đọc thời
đại mới? Và vì gì khi văn học công khai Việt Nam ở giai đoạn tiếp sau dù
vẫn xuất hiện những hiện tượng như Quách Tấn thì thời hoàng kim của thơ
Đường luật vẫn được xem là đã kết thúc ở Tản Đà? Lí giải những điều trên
chúng ta sẽ thấy được phong cách thơ Tản Đà và những đóng góp to lớn của
Tản Đà cho thơ ca dân tộc trên tiến trình hiện đại hóa.
