1.1 Tín hiệu thẩm mĩ là phương tiện quan trọng nhất của hoạt ñộng sáng tạo
nghệ thuật nói chung và văn học nói riêng: “Phương tiện sơ cấp của văn học là tín
hiệu thẩm mĩ rồi cái tín hiệu thẩm mĩ ñó còn ñược thể hiện bằng các tín hiệu
thẩm mĩ ngôn ngữ thông thường” (Đỗ Hữu Châu). Ngôn ngữ chính là một hệ
thống trung gian chuyển hoá các tín hiệu thẩm mĩ của văn hoá chung vào văn học
nghệ thuật. Văn học sử dụng tín hiệu thẩm mĩ dưới hình thức âm thanh ngôn ngữ,
tức là chuyển hoá các tín hiệu thẩm mĩ vào hệ thốngtừ ngữ, cú pháp của văn bản
nghệ thuật. Tín hiệu thẩm mĩ có nhiều nguồn gốc khác nhau. Nhưng có thể khái
quát thành hai nguồn gốc chính ñó là nguồn gốc từ hiện thực khách quan, từ các
mẫu gốc của một nền văn hoá, nó gắn liền với sự nhậnthức về bản chất của ñối
tượng trong những ñiều kiện lịch sử văn hóa, xã hội nhất ñịnh. Chúng chính là
những tín hiệu thẩm mĩ nguyên cấp. Trong quá trình phát triển của các ngành nghệ
thuật, do sự giao lưu, tiếp xúc văn hoá, các tín hiệu thẩm mĩ của một nền văn hoá,
văn học này có thể gia nhập vào một nền văn hoá, văn học khác gọi ñó là những
tín hiệu thẩm mĩ thứ cấp.
Trong văn học Việt Nam trung ñại các tín hiệu thẩm mĩ thứ cấp ñược sử dụng
rất nhiều ñặc biệt là các ñiển tích, ñiển cố. Chínhvì vậy muốn tìm hiểu giá trị thẩm
mĩ của một tác phẩm văn học trung ñại ta phải nghiên cứu hệ thống tín hiệu thẩm
mĩ hay nói cách khác ta phải giải mã ñược các tín hiệu thẩm mĩ có nguồn gốc từ
ñiển tích ñiển cố.
Hiểu và vận dụng ñược ñiển tích, ñiển cố tức là tránh ñược bệnh rậm lời vô ích
và tránh ñược cả những ý thô lỗ không tiện nói trước mặt ñối tượng mà vẫn ñạt tới
hiệu quả “ít lời nhiều ý”, “lời ñã hết, ý vẫn còn”. Riêng với trường hợp Việt Nam,
vì lịch sử văn hóa Trung Quốc với lịch sử văn hóa Việt Nam có mối liên hệ ñặc
biệt do hoàn cảnh cùng dùng chung ngôn ngữ văn tự trong hàng nghìn năm nên
việc hiểu rõ và vận dụng ñúng «ñiển» lại càng ñược coi là quan trọng hàng ñầu.
4
1.2. Khúc ngâm là một thể loại trữ tình ñặc sắc của văn học Việt Nam trung
ñại. Có thể nói việc sáng tạo ra thể khúc ngâm có ýnghĩa ñáng kể về mặt phát
triển thể loại thơ trữ tình, ñồng thời nó cũng ñánh dấu cho sự phát triển vượt bậc
về quan niệm tự tình của thơ trữ tình trung ñại, ñếnkhúc ngâm còn người cá nhân
trong văn học trung ñại ñã thực sự xuất hiện. Nó bày tỏ thế giới nội tâm, phổ biến
qua những tác phẩm thơ trường thiên, bày tỏ tình cảm suy tư, giải bày xúc cảm,
thể hiện sự tin tưởng, mối hoài nghi và ước vọng mà thời ñại trước chưa từng có.
Việc xuất hiện hàng loạt các khúc ngâm như: Cung oán ngâm khúc, Chinh phụ
ngâm khúc, Tự tình khúc, Ai tư vãn là một sự kiện quan trọng trong ñời sống văn
học của dân tộc ta lúc bấy giờ. Người ta chú ý ñến các tác phẩm này không chỉ vì
tính uyên bác và nghệ thuật ñiêu luyện của nó mà vì các khúc ngâm thể hiện một
khuynh hướng mới trong văn học mang ñậm dấu ấn thời ñại.
