Học thuyết Mác khẳng định: Lịch sử xã hội loài người là lịch sử phát triển và thay thế nhau của các hình thái kinh tế xã hội, các phương thức sản xuất: Cộng sản nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghiã và cộng sản chủ nghĩa. Đây là một quá trình lịch sử tự nhiên và loài người nhất định sẽ tiến tới xã hội cộng sản chủ nghĩa.
Xã hội cộng sản chủ nghĩa mà loài người hướng tới là xã hội phát triển cao nhất, tiến bộ nhất trong lịch sử nhân loại, cao hơn hẳn chủ nghĩa tư bản về mọi phương diện: kinh tế, văn hoá, xã hội. Quá trình hình thành và phát triển của xã hội cộng sản chủ nghĩa qua hai giai đoạn: giai đoạn đâù là chủ nghĩa xã hội, giai đoạn sau là chủ nghĩa cộng sản hoàn chỉnh.
Vì chủ nghĩa cộng sản không phải trong một thời gian ngắn hình thành hoàn chỉnh được mà cần có một quá trình lịch sử lâu dài, khó khăn và phức tạp mới tạo dựng được, Mác gọi đó là thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa cộng sản. Thực chất thời kỳ quá độ là quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới: xây dựng nền tảng, cơ sở cho một xã hội mới về kinh tế, văn hoá và xã hội. Và đặc trưng của thời kỳ quá độ là kết cấu kinh tế xã hội cũ chưa bị xoá bỏ ngay, kết cấu kinh tế xã hội mới xuất hiện, lớn lên từng bước và tiến đến giữ vị trí thống trị.
Theo Mác, bất cứ một hình thái kinh tế- xã hội nào cũng có phương thức sản xuất thống trị, chi phối và là cơ sở, nền tảng cho hình thái kinh tế- xã hội đó. Ngoài ra, còn có phương thức sản xuất của xã hội trước đó và những nhân tố của phương thức sản xuất của xã hội tương lai. Các phương thức sản xuất này ở địa vị lệ thuộc, bị chi phối bởi phương thức sản xuất thống trị. Nhưng trong thời kỳ quá độ, chưa có phương thức sản xuất nào giữ địa vị thống trị tuyệt đối, mỗi phương thức sản xuất chỉ là một “mảnh”, một “bộ phận” của kết cấu kinh tế xã hội vừa độc lập tương đối, vừa tác động lẫn nhau, hợp tác và cùng đấu tranh với nhau. Mỗi “mảnh”, mỗi “bộ phận” ấy là một thành phần kinh tế. Các thành phần kinh tế không tồn tại biệt lập mà có quan hệ biện chứng với nhau tạo thành cơ cấu kinh tế thống nhất : nền kinh tế nhiều thành phần.
