<p>
Tính cấp thiết của đề tài
Tác giả chọn đề tài “Mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp trong Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam” để nghiên cứu vì các lý do sau đây:
Thứ nhất, mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp là tiêu điểm của học
thuyết phân quyền và là nội dung cốt lõi của các bản Hiến pháp. Nội dung cơ bản của
học thuyết phân chia quyền lực của Montesquieu (1689 - 1755) chính là sự phân chia
và kiểm soát giữa ba nhánh quyền lực: lập pháp, hành pháp và tư pháp. ừ đó đã tạo
ra mối quan hệ đan xen và chế ước giữa ba nhánh quyền lực: lập pháp với hành pháp,
hành pháp với tư pháp, tư pháp với lập pháp. Với chức năng vốn có là xét xử nên
ngành tư pháp được thiết kế một cách độc lập với hai nhánh quyền lực còn lại để đảm
bảo tính khách quan và công bằng trong hoạt động xét xử. Vì vậy, trong các mối quan
hệ này thì mối quan hệ giữa lập pháp và hành pháp là mối quan hệ cơ bản nhất, quan
trọng nhất cho việc tạo ra các mô hình chính thể. Nếu như cách thành lập và vai trò
của Nguyên thủ quốc gia có ý nghĩa quan trọng trong việc phân biệt hình thức chính
thể quân chủ với cộng hòa, thì mối quan hệ giữa lập pháp với hành pháp có ý nghĩa
quan trọng để nhận diện chính thể cộng hòa đại nghị, cộng hòa tổng thống hay cộng
hòa hỗn hợp. Mối quan hệ giữa lập pháp với hành pháp xác định vị trí, thẩm quyền
của các cơ quan nhà nước, quyết định chế độ chính trị của mỗi quốc gia. Vì thế, trong
một chừng mực nhất định, mối quan hệ này phản ánh mức độ dân chủ trong xã hội.
Thứ hai, trong các bản Hiến pháp Việt Nam qua các thời kỳ, chỉ có Hiến pháp
1946 mới đặt vấn đề hành pháp kiểm soát lập pháp. Sự kiểm soát này đã góp phần
quan trọng vào việc bảo vệ các quyền tự do hiến định của công dân trước nguy cơ ban
hành một đạo luật vi hiến từ phía lập pháp. Có nhiều chuyên gia cho rằng, Hiến pháp
1946 là bản Hiến pháp đã thể hiện tư tưởng pháp quyền một cách rõ nét nhất trong tất
cả các bản Hiến pháp của nước ta từ trước đến nay. Do hoàn cảnh lịch sử và chịu ảnh
hưởng của tư duy tập quyền XHCN nên vấn đề hành pháp kiểm soát lập pháp vốn đã
được đề cập trong Hiến pháp 1946 nhưng không được kế thừa trong Hiến pháp 1959,
đặc biệt là trong Hiến pháp 1980. Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) và
Hiến pháp 2013 với mục tiêu xây dựng hà nước pháp quyền và tư duy phân công,
phối hợp, kiểm soát quyền lực đã thay đổi cho tư duy tập quyền X , đặt cơ sở
quan trọng cho việc kiểm soát quyền lực nhà nước nói chung, kiểm soát lập pháp nói
riêng một cách hiệu quả. Tuy nhiên, ở nước ta hiện nay, vấn đề kiểm soát quyền lực2
vẫn còn chịu ảnh hưởng bởi tư duy tập quyền XHCN: ngành lập pháp có quyền kiểm
soát quyền lực của ngành hành pháp và tư pháp. hưng hai ngành này không thể
kiểm soát quyền lực của lập pháp: òa án không được quyền kiểm soát các đạo luật
vi hiến của Quốc hội; Chính phủ không được quyền phủ quyết luật, không được đề
nghị giải tán Quốc hội trước thời hạn
</p>
