Việt Nam có truyền thống nông nghiệp lúa nước lâu đời và ở đó, một
thành tố tối quan trọng chính là làng xã. Cho nên, tìm hiểu văn hóa Việt,
trước tiên, phải nghiên cứu vấn đề làng xã.
Miền Trung là vùng đất bản lề cho quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa
Việt - Champa. Thừa Thiên Huế chính là trục then chốt của “bản lề” đó.
Quá trình “Việt hóa” và dấu ấn, ảnh hưởng của di sản văn hóa bản địa tiền
Việt là hai vấn đề chính yếu làm nên bản sắc văn hóa miền Trung, diễn ra
chủ yếu từ làng xã. Tìm hiểu thể chế văn hóa làng Việt là một chìa khóa
quan trọng trong nghiên cứu văn hóa miền Trung bản lề.
Nếu như vị Thành hoàng hiện diện phổ quát ở làng Việt thì ở các cộng
đồng tộc người bản địa tiền Việt miền Trung, Bà Mẹ Xứ Sở có mặt khắp nơi
với nhiều hiện thân, ở nhiều cấp độ. Thể chế văn hóa làng đã giúp người Việt
di cư dung hòa, kết hợp Thành hoàng và Bà Mẹ Xứ Sở trong mối tương quan
chặt chẽ, hợp lý, để từng bước phân định những giá trị văn hóa Việt và “phi
Việt” (“của Người” - “của Ta”), định hình hệ nhân thần và chuẩn mực giá trị
mới Khai canh Khai khẩn mang đậm bản sắc đặc trưng.
Dấu ấn Thành hoàng ở miền Trung mờ nhạt, nhường chỗ cho tín ngưỡng
Khai canh Khai khẩn cùng nhiều vị thần linh khác. Tại sao và đâu là
nguyên nhân của hiện tượng đó? Nghiên cứu thể chế văn hóa làng sẽ góp
phần lý giải vấn đề một cách thận trọng, nhằm nêu bật giá trị đặc trưng văn
hóa làng ở Thừa Thiên Huế. Luận án tập trung nghiên cứu các cơ sở hành
chính, tín ngưỡng, cơ chế vận hành., để thấy được khoảng trống tâm linh,
phương thức ứng xử “thiêng hóa” của làng xã. Đặc biệt, làm rõ đặc điểm
mơ hồ qua sự tích hợp giữa di sản từ cố hương và hệ thống thần linh bản
địa phương Nam ở mối quan hệ giữa tín ngưỡng Thành hoàng đầy mơ hồ
và Khai canh Khai khẩn rõ nét, đặc trưng.
