Bước vào thế kỷ XXI thế giới có những biến đổi nhanh chóng, sâu sắc và
phức tạp với những cơ hội và thách thức to lớn đối với từng quốc gia, đặc biệt
là đối với các nước nghèo và chậm phát triển. Mặc dù thế giới có thể còn có
nhiều diễn biến phức tạp với sự hợp tác và đấu tranh đan xen lẫn nhau, song
xu thế hòa bình, ổn định, hợp tác để tiếp tục phát triển vẫn là xu thế chủ đạo
trên thế giới, chi phối các quan hệ quốc tế cũng như chiến lược phát triển của
từng nước. Hội nhập quốc tế nhằm mở rộng hoạt động hợp tác quốc tế trên
mọi lĩnh vực đời sống đã và đang trở thành xu thế nổi bật của thời đại. Bất cứ
quốc gia nào muốn xây dựng đất nước, phát triển kinh tế xã hội tất yếu phải
tham gia vào xu thế đó. Trong bối cảnh ấy, Việt Nam không thể không hội nhập
quốc tế, tranh thủ mọi cơ hội để phát triển.
Để chủ động hội nhập với thế giới, đảm bảo phát triển nhanh, bền vững,
Việt Nam cần phải tích cực, chủ động phát huy và sử dụng có hiệu quả các
nguồn lực, cả nội lực và ngoại lực để phát triển kinh tế - xã hội, đưa đất nước
vững bước tiến lên con đường chủ nghĩa xã hội. Phát huy nội lực và ngoại lực
giúp chúng ta mở rộng giao lưu, hợp tác quốc tế, tiếp thu thành tựu văn minh
nhân loại, phát huy mọi lợi thế so sánh của quốc gia, rút ngắn quá trình công
nghiệp hóa, hiện đại hóa để phát triển. Phát huy nội lực và ngoại lực trở thành
yêu cầu tất yếu, là nhu cầu bức thiết đối với Việt Nam trong xu thế hội nhập
để phát triển đất nước hiện nay. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XI của Đảng đã chỉ rõ: “Phát huy nội lực và sức mạnh dân tộc là yếu tố quyết
định, đồng thời tranh thủ ngoại lực và sức mạnh thời đại là yếu tố quan trọng
để phát triển nhanh, bền vững và xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ”.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, trong những năm qua, nhà nước đã không
ngừng hoàn thiện chính sách, pháp luật, tạo môi trường thuận lợi để phát huy
nội lực, giữ vững ổn định chính trị - xã hội, an ninh quốc gia, phát triển kinh
tế, đồng thời chủ động thu hút được nhiều nguồn ngoại lực và khai thác, sử
dụng ngày càng có hiệu quả hơn các nguồn lực cho sự phát triển, đưa đất
nước từng bước hội nhập sâu rộng với thế giới. Thành tựu đó cho thấy vai trò
to lớn của nhà nước đối với việc phát huy nội lực và ngoại lực cho sự phát
triển kinh tế - xã hội ở nước ta.
Tuy nhiên, trong quá trình quản lý, điều hành việc phát huy nội lực và
ngoại lực, vai trò của nhà nước có lúc chưa thực sự được thể hiện đúng mức
và đầy đủ do sự chi phối đa dạng, phức tạp của quá trình hội nhập quốc tế, đặc
biệt là do những hạn chế thuộc về bản thân nhà nước như: bộ máy cồng kềnh,
chậm thích ứng với những biến động của thế giới; trình độ quản lý, điều tiết vĩ
mô của nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu của việc phát huy nội lực và
ngoại lực; hệ thống pháp luật, chính sách thiếu đồng bộ; công tác cán bộ còn
2
chậm đổi mới; công tác tổ chức thực hiện việc phát huy nội lực và ngoại lực
còn lúng túng, thiếu chủ động
Những hạn chế đó của nhà nước đặt việc phát huy nội lực và ngoại lực trước
những khó khăn, thách thức và chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Cụ thể là:
Việc phát huy nội lực còn dưới mức khả năng phát triển của đất nước.
Việc thu hút ngoại lực đã tích cực hơn nhưng chưa thực sự chủ động. Việc
khai thác và sử dụng các nguồn lực, cả nội lực và ngoại lực để phát triển kinh
tế - xã hội của đất nước chưa hợp lý, chưa tương xứng với tiềm năng, chưa
phát huy hết vai trò của nó trong việc thúc đẩy quá trình chủ động hội nhập
quốc tế ở nước ta.
Bên cạnh đó, việc phát huy nội lực và ngoại lực chưa thực sự đem lại sự
phát triển bền vững cho đất nước. Nền kinh tế Việt Nam phát triển năng động
với tốc độ tăng trưởng khá nhưng hiệu quả kinh tế còn thiếu bền vững, “chất
lượng, hiệu quả, sức cạnh tranh thấp; chuyển dịch cơ cấu theo hướng công
nghiệp hóa, hiện đại hóa còn chậm, cân đối vĩ mô chưa thật vững chắc; chế độ
phân phối còn nhiều bất hợp lý”. Việc khai thác, sử dụng nội lực và ngoại lực
chưa hợp lý dẫn đến suy kiệt nhiều nguồn tài nhiên thiên nhiên, hủy hoại môi
trường sinh thái, làm thay đổi mô hình bệnh tật, ảnh hưởng đến chất lượng
nguồn nhân lực
Mặt khác, việc phát huy nội lực và ngoại lực trong bối cảnh hội nhập
quốc tế với nhiều biến động phức tạp hiện nay đã đặt ra không ít khó khăn,
thách thức cho sự phát triển đất nước. Sự tác động mạnh mẽ của các nguồn
ngoại lực từ nhiều phía có thể thu hẹp phạm vi tác động của nhà nước, gây
mất an toàn hệ thống kinh tế, tài chính, an ninh quốc gia; làm trầm trọng sự
bất công xã hội, đào sâu hố ngăn cách giữa người giàu, người nghèo, giữa các
quốc gia trên thế giới; nhiều nguồn viện trợ, hợp tác chuyển giao công nghệ
mang động cơ chính trị có thể dẫn tới nguy cơ chệch hướng;. Khủng hoảng
kinh tế toàn cầu đặt các nước có nền kinh tế trung bình và chậm phát triển
trước nguy cơ đỗ vỡ và khủng hoảng nguồn lực cho phát triển do bị mất hoặc
giảm các nguồn viện trợ, vốn vay nước ngoài Tình hình đó ảnh hưởng lớn
đến vai trò quản lý, điều hành của nhà nước đối với các nguồn lực phát triển
đất nước, đặt nhà nước trước những yêu cầu, nhiệm vụ mới
