Trong thời gian qua, hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm đã thực
sự trở thành một hoạt động quan trọng và có ý nghĩa thiết thực đối với
sự phát triển kinh tế nói chung. Tuy nhiên, vấn đề chủ yếu và quan trọng
mà bên có quyền trong các quan hệ hợp đồng quan tâm chính là khả
năng thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ. Do đó, các quy định về
biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ ra đời trước hết là nhằm hướng
đến mục tiêu bảo vệ bên có quyền trong sự ổn định và hài hòa các quan
hệ này. Đặc biệt trong lĩnh vực tín dụng - ngân hàng, vấn đề bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ có sự tác động trực tiếp, mạnh
mẽ tới quyết định cấp tín dụng của các NHTM - đối tượng cấp tín dụng
chủ yếu trong nền kinh tế nước ta hiện nay.
Thực tiễn cho thấy, một trong những yếu tố ảnh hưởng đến quyết
định cấp tín dụng của các tổ chức này chính là thông tin về tình trạng
pháp lý của tài sản được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ trả nợ của
bên vay vốn. Bởi lẽ, việc nắm bắt các thông tin này sẽ giúp ích rất nhiều
cho quá trình phân tích, đánh giá mức độ rủi ro của giao dịch bảo đảm
mà các NHTM dự định thiết lập với khách hàng, làm cơ sở cho việc đưa
ra các quyết định tài trợ vốn đúng đắn. Và điều này được xem như là
nhu cầu mang tính tất yếu của các nhà đầu tư nói chung và các NHTM
nói riêng trong môi trường kinh doanh của nền tài chính hiện đại. Theo
đó, thì một trong những công cụ hữu hiệu để xác định tình trạng pháp lý
của tài sản đang được dùng để bảo đảm thực hiện nghĩa vụ, phục vụ trực
tiếp cho việc đánh giá mức độ rủi ro của quyết định cấp vốn của các
ngân hàng là việc đăng ký giao dịch bảo đảm với ý nghĩa công khai hóa
chủ thể quyền cũng như các quyền tồn tại từ trước đối với tài sản bảo
đảm của bên có nghĩa vụ trong các giao dịch tín dụng. Và cơ chế đăng
ký này cũng được pháp luật nhiều nước trên thế giới quy định để bảo vệ
quyền, lợi ích của bên có quyền trong quan hệ với bên có nghĩa vụ.
Tại Việt Nam pháp luật đã bước đầu thừa nhận, bảo đảm sự minh
bạch về thông tin pháp lý của các chủ thể, tài sản trong các giao dịch dân
sự, hợp đồng bằng việc ban hành Nghị định số 08/2000/NĐ-CP ngày
10/3/2000 về đăng ký giao dịch bảo đảm. Điều này tiếp tục được khẳng
định trong các quy định của BLDS năm 2005, Luật Đất đai năm 2003,
Bộ luật Hàng Hải năm 2005, Luật Nhà ở năm 2006, các văn bản của Bộ
Tài nguyên và Môi trường, Bộ Tư pháp,. hướng dẫn hoạt động đăng ký
đối với mỗi loại giao dịch, tài sản. Và trên cơ sở kế thừa các quy định
của pháp luật hiện hành về đăng ký giao dịch bảo đảm, Chính phủ đã
ban hành Nghị định số 83/2010/NĐ-CP ngày 09/09/2010 thay thế2
Nghị định số 08/2000/NĐ-CP ngày 10/03/2000 về đăng ký giao dịch
bảo đảm. Có thể nói văn bản này là khung pháp lý quan trọng góp phần
điều chỉnh hoạt động đăng ký giao dịch bảo đảm cũng như đáp ứng yêu
cầu công khai và minh bạch hóa thông tin, là cơ sở cho quyết định cấp
tín dụng của các NHTM ở Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra
là: các thiết chế hiện hành về đăng ký giao dịch bảo đảm vẫn còn tồn tại
nhiều điểm bất cập, hạn chế, một số nội dung về đăng ký chưa được quy
định cụ thể, rõ ràng và chưa thực sự phù hợp với thực tiễn đăng ký của
các bên tham gia giao dịch, đặc biệt là các NHTM và Bên bảo đảm, ví
dụ như: hệ thống văn bản pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm còn
phân tán, một số quy định trùng lặp, mâu thuẫn, không phù hợp với yêu
cầu thực tiễn; chưa có cơ chế cơ chế phối hợp, cung cấp thông tin giữa
các cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm với một số cơ quan đăng ký sở
hữu tài sản; mô hình tổ chức, hoạt động của hệ thống các cơ quan đăng
ký với nhiều đầu mối thực hiện ít nhiều gây khó khăn cho công tác quản
lý nhà nước và hoạt động đăng ký của Bên bảo đảm; thiếu các quy định
về thủ tục đăng ký liên quan đến các giao dịch bằng quyền sử dụng đất
đồng thời với tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai, về thời
hạn đăng ký thế chấp
